"Angela Merkel đã bắt đầu một cuộc Phục hưng lớn, không chỉ ở Đức mà trên cả thế giới, vì lần đầu tiên trong 150 năm, thế giới đối mặt với một cuộc khủng hoảng toàn cầu nhưng không hướng về Mỹ với vai trò lãnh đạo, mà hướng về bà Merkel"

___________________________________________

Angela Merkel không có những bài diễn văn hùng hồn. Nữ Thủ tướng Đức phát biểu trước toàn quốc mỗi năm một lần, đều là thông điệp mừng Năm mới được ghi hình trước. Khi bà quyết định cập nhật với người dân Đức về đại dịch viêm đường hô hấp cấp (COVID-19) vào tháng Ba, đó là bài phát biểu đầu tiên không lên kế hoạch trước mà bà Merkel đưa ra trong gần 15 năm lãnh đạo đất nước.

Và đó thực sự là một bài diễn văn chấn động.

Trong bài phát biểu đó, bà Angela Merkel, con gái của một mục sư, người sở hữu tấm bằng tiến sĩ hóa học lượng tử, đã trình bày những sự thật nghiệt ngã của đại dịch toàn cầu, đi kèm với một liều lượng xúc cảm hợp lý. Bà nhắc đến xuất thân từ vùng Đông Đức của mình và những khó khăn gặp phải với ý tưởng hạn chế quyền tự do của người dân. Nhưng bà Merkel giải thích tại sao điều đó là cần thiết, và người Đức đã đứng về phía bà.

Sinh ra ở Tây Đức năm 1954, nhưng Merkel lớn lên tại một thị trấn nhỏ ở Đông Đức, ở phía Bắc Berlin. Cha bà là một mục sư giáo hội Luther, và cũng là một mục tiêu giám sát của cơ quan an ninh. Vì thế Merkel đã sớm nhận thức được việc “không đặt bản thân mình hoặc gia đình vào trung tâm” để gây chú ý. 

Khi Bức tường Berlin sụp đổ năm 1989, Merkel với tấm bằng tiến sĩ hóa học lượng tử, làm công việc nghiên cứu. Không lâu sau, bà rời bỏ nghiên cứu khoa học để gia nhập một nhóm chính trị mới thành lập trong khu phố của mình, lặng lẽ bắt đầu sự nghiệp chính trị. Bà vươn lên trên chính trường Đức bằng sự thông minh hoàn hảo cùng một loạt kế hoạch và chiến thuật đúng thời điểm, để trở thành Thủ tướng Đức vào năm 2005. Con đường của Angela Merkel đầy ấn tượng và có thể nói là phi thường, tưởng như không dành cho một người phụ nữ và một nhà khoa học không có nền tảng về luật pháp hay dân chính.

Nữ Thủ tướng Đức chưa bao giờ tiết lộ lý do bà rời bỏ sự nghiệp khoa học đầy hứa hẹn để đi theo con đường chính trị chông gai. Nhưng dù tham gia chính trường, tư duy khoa học có lẽ vẫn là một phần mang đậm “bản sắc Merkel”, nó ảnh hưởng tới quá trình đưa ra quyết định hàng ngày và phong cách chính trị của nhà lãnh đạo Đức. Bà luôn xem kỹ lưỡng từng thông tin mới và cẩn thận tham vấn các chuyên gia.

Sự khiêm tốn, chừng mực khi xử lý các vấn đề của Đức được cho là lý do giúp bà Merkel nhận được ủng hộ suốt 15 năm qua tại một đất nước đề cao thành tựu khoa học và tư duy vĩ đại (như Kant, Eisteins…), nhưng lại được cân bằng bởi tâm lý luôn cảnh giác với những chính trị gia thích “ý tưởng lớn” (mà Hitler là một bài học).

Tuy nhiên, trước khi đại dịch bùng phát, “ngôi sao chính trị” của Angela Merkel đã dần suy yếu. Với tư cách là thủ tướng, bà nổi tiếng là người đã tránh được mọi rắc rối, hơn là người đã xây dựng được mọi thứ. Bà đã ngăn châu Âu sụp đổ trong cuộc khủng hoảng tài chính 2008 và lãnh đạo lục địa già khi nơi đây vật lộn với cuộc khủng hoảng di cư sau đó. Nhưng cuối cùng, chính sách mở cửa với người di cư đã khiến Merkel gặp khó. Bà gần như bị gạt ra bên lề bởi sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy, cực hữu, cực tả, và các nhà lãnh đạo theo đường lối cứng rắn trên khắp thế giới.

Rồi dịch COVID-19 ập tới. Ca nhiễm đầu tiên của Đức được xác nhận vào ngày 28/1, nhưng mối đe dọa khi đó đã không thực sự thay đổi cuộc sống hàng ngày ở đây cho đến tận giữa tháng Ba. Rất ít người bận tậm đến lệnh cấm tụ tập đông người. Nhưng khi các nhà hát, phòng hòa nhạc bắt đầu đóng cửa vào ngày 10/3, chỉ trong vài ngày, khung cảnh đầy màu sắc ban đêm nổi tiếng của thành Berlin trở nên u ám. Người đi bộ thưa thớt, các nhà hàng đóng cửa. Kết cấu đời sống văn hóa và xã hội của thủ đô bị lung lay. Cư dân của thành phố từng bị chia cắt trong quá khứ này một lần nữa được nhắc nhở rằng tự do có thể bị mất đi nhanh như thế nào.
    
Bà Merkel hiểu rằng tự do là điều quan trọng, bà hiểu lệnh phong toả ảnh hưởng thế nào đến người dân của mình. Vào ngày 18/3, sau khi đất nước đóng cửa trường học, đóng cửa nền kinh tế, thay đổi lối sống, bà đã có một bài phát biểu hiếm hoi trực tiếp trên truyền hình, củng cố vai trò lãnh đạo của mình.

“Merkel không phải là một nhà hùng biện vĩ đại, nhưng bản thông điệp đầy bình tĩnh này đã góp phần tăng cường niềm tin của người dân: 80-90% người Đức cảm thấy bà có thể làm được”, Wolfgang Merkel, Giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Humboldt ở Berlin, nói với CNN. “Khi mọi người quá bất an về tương lai, họ sẽ tìm kiếm sự bảo vệ và ổn định hơn từ chính phủ”.

Đó là một bước chuyển đổi thực sự đối với bà Merkel, người đã bắt đầu năm 2020 như một hành trình ngắn để rời khỏi chính trường. Lúc đó hồ sơ chính trị của bà đã bị hủy hoại bởi phản ứng dữ dội chống lại chính sách tị nạn “mở cửa”, kế hoạch tìm người kế nhiệm sụp đổ và đảng cầm quyền CDU đang nhanh chóng để mất ảnh hưởng. Bà Merkel cũng đã thông báo sẽ không tham gia tái tranh cử trong cuộc bầu cử liên bang vào mùa thu năm 2021. Bà rút khỏi ghế lãnh đạo đảng CDU từ năm 2018, và thậm chí tình hình sức khỏe của bà cũng bị đặt dấu hỏi.

Nhưng khi dịch COVID-19 bắt đầu lây lan trên toàn cầu, càn quét châu Âu, Angela Merkel đã trở lại mạnh mẽ.

“Bà ấy đã bắt đầu một cuộc ‘Phục hưng’ lớn, không chỉ ở Đức mà trên cả thế giới, vì lần đầu tiên trong 150 năm, thế giới đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng toàn cầu nhưng mọi người không hướng về Mỹ với vai trò lãnh đạo thế giới, họ hướng về Merkel”, Andrea Römmele, nữ Giáo sư tại Trường Hertie ở Berlin, nói.

Trong suốt những tuần kể từ đại dịch bắt đầu càn quét nước Đức và châu Âu, nữ Thủ tướng Đức đã thể hiện những cá tính đặc trưng của mình để dẫn dắt đất nước trong cuộc chiến chống lại COVID-19. Đại dịch đã chứng tỏ là thách thức lớn đối với một chính trị gia có phong cách lãnh đạo luôn được mô tả là giàu sự phân tích, thiếu cảm xúc và thận trọng. 

Trong nỗ lực tìm kiếm sự ổn định xã hội và kinh tế trong cuộc khủng hoảng này, bà Merkel có một số lợi thế: một hệ thống phối hợp tốt chuyên môn khoa học và y tế trên toàn nước Đức; niềm tin bền vững của công chúng; và thực tế không thể phủ nhận rằng phong cách lãnh đạo ổn định và hợp lý đã trở lại với bà. Với 30 năm kinh nghiệm chính trị, đối mặt với một thách thức to lớn đòi hỏi sự bình tĩnh, suy tính hợp lý, bà Merkel đang thể hiện ở đỉnh cao phong cách khiêm tốn của một khoa học gia. Và điều đó dường như đang được đền đáp, cả về chính trị lẫn khoa học.

Tỉ lệ ủng hộ cá nhân dành cho Angela Merkel đã tăng vọt và bà đang làm lu mờ phần còn lại của chính phủ liên minh. Toàn bộ di sản chính trị của nữ Thủ tướng Đức dường như đã được cứu sống.

"Bà ấy sẽ được nhớ đến như một người xử lý khủng hoảng thực sự", Giáo sư Römmele nói, đồng thời chỉ ra 3 vấn đề toàn cầu hoặc của châu Âu mà trước đây bà Merkel đã dẫn dắt đất nước vượt qua, đó là: cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, cuộc khủng hoảng nợ khu vực đồng euro (Eurozone) và cuộc khủng hoảng di cư năm 2015. “Bà ấy thật đáng kinh ngạc, bất cứ khi nào có khủng hoảng, bà đều thể hiện xuất sắc nhất”.

Đức đã nhận được nhiều lời khen ngợi từ khắp nơi trên thế giới về cách xử lý dịch COVID-19, và đó không chỉ là về cách tiếp cận bình tĩnh của bà Merkel hay tỉ lệ ủng hộ cao vọt đang đặt bà vào vị thế đối lập với nhiều nhà lãnh đạo thế giới khác.

Những con số đã tự nói lên tất cả: tổng số ca tử vong vì dịch COVID-19 tại Đức ở mức tương đối thấp khi so sánh với các quốc gia khác và hệ thống y tế có nguồn lực tốt của họ còn cho phép tiếp nhận cả những bệnh nhân nặng từ các quốc gia châu Âu khác. Bên cạnh đó, trong khi hầu hết các quốc gia đang vật lộn đối phó với dịch, Đức trở thành một hình mẫu với chương trình xét nghiệm virus SARS-CoV-2.

Ông Stefan Kornelius, người viết tiểu sử chính thức của nữ Thủ tướng, cũng là biên tập viên của tờ Suddeutsche Zeitung, chỉ ra rằng do bà Merkel đã cầm quyền trong thời gian dài, những thành tựu hiện nay đều ghi dấu ấn lãnh đạo của bà ở mức độ nào đó. “Thủ tướng có cách sắp xếp và kết nối những lợi ích đa dạng", ông Kornelius cho hay trên tờ The Atlantic. "Bà sẵn sàng thừa nhận những gì mình không biết và trao quyền quyết định cho các chuyên gia, điều đặc biệt phù hợp với cấu trúc chính trị liên bang Đức thời hậu Thế chiến”.

Thủ tướng Đức đã nắm bắt được tính chất nghiêm trọng của tình hình ngay từ giai đoạn đầu, điều đó khiến bà Merkel trở nên đáng tin cậy hơn khi cuộc khủng hoảng leo thang ở châu Âu. “Tại Anh và Mỹ, trong mắt công chúng, ban đầu các nhà lãnh đạo đã không coi đây là một thách thức nghiêm trọng. Bạn hẳn đã nghe được những kiểu chính trị gia nói rằng: 'Ổn thôi, chúng ta sẽ vượt qua'”, Giáo sư Wolfgang Merkel nói.

Gero Neugebauer, nhà khoa học chính trị Đức nổi tiếng, nhận xét trên CNN rằng chính nền tảng khoa học của bà Merkel đã hình thành nên phản ứng của bà với cuộc khủng hoảng: “Merkel thận trọng hơn, nhờ phản ứng dựa trên những hiểu biết về cách thức khoa học vận hành. Bà ấy không quan tâm đến một hình ảnh đẹp của bản thân cho nhiệm kỳ tiếp theo, nhưng lại đang làm rất tốt”.

Trong quá trình ứng phó COVID-19, bà Merkel dựa vào chuyên gia từ các tổ chức nghiên cứu khoa học được tài trợ tốt, bao gồm những cơ quan y tế cộng đồng như Viện Robert Koch, Viện Y tế Berlin và mạng lưới đại học công lập. Chính phủ Đức đã tập hợp tất cả khoa y tế của các trường đại học trên cả nước thành một nhóm chuyên trách COVID-19. Nữ Thủ tướng đã trông cậy rất nhiều, và công khai, vào chuyên môn của một số ít các chuyên gia, trong đó có Christian Drosten, người đứng đầu ngành virus học tại bệnh viện Charité ở Berlin. 

Theo ông Axel Radlach Pries, Chủ tịch Viện Y tế Berlin, từ góc nhìn của công chúng, Thủ tướng và nhà virus học là rất đáng tin cậy. Mọi người hiểu rằng những gì họ nhận được từ cả chuyên gia Drosten và Thủ tướng Angela Merkel là những sự thật và được xem xét rất kỹ. Sự trung thực về thông tin đã đóng một vai trò lớn trong việc thuyết phục người Đức tuân thủ các quy tắc và duy trì đến tận lúc này, một cách rất bình tĩnh.

Trong khi đã thông báo kế hoạch rút khỏi chính trường, bà Merkel không phải đối mặt với những áp lực chính trị tương tự như với Thủ tướng Anh Boris Johnson, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hay Tổng thống Mỹ Donald Trump. Bà đang trên đường ra khỏi chính trường, vì thế không cần phải tham gia vào nền chính trị hàng ngày. “Điều này cho phép bà đóng vai trò như một người mẹ chu đáo, đứng trên tất cả những bất đồng, đua tranh”, nhà khoa học Gero Neugebauer nhận xét.

Hôm 6/5, Thủ tướng Merkel đã công bố kế hoạch dỡ bỏ một phần lệnh phong tỏa kéo dài nhiều tuần qua tại Đức. Tuy nhiên bà vẫn tiết chế quyết định nới lỏng một cách thận trọng, nhấn mạnh rằng: “Chúng ta phải theo dõi để đảm bảo tình hình sẽ không vuột khỏi tay... Giai đoạn 1 của đại dịch đã ở sau lưng nhưng chúng ta vẫn đang ở thời điểm bắt đầu [mở cửa trở lại] và khó khăn sẽ còn kéo dài”.

Virus SARS-CoV-2 có thể còn lâu mới bị đánh bại, và không ai biết những thách thức nào đang chờ đợi phía trước đối với Đức cũng như phần còn lại của thế giới. Nhưng cuộc chiến chống COVID-19 của Đức vẫn được đánh giá là khá thành công dưới sự dẫn dắt của nữ thuyền trưởng có 30 năm kinh nghiệm làm chính trị, xuất thân từ giới khoa học. Cuộc khủng hoảng COVID-19 đã giúp bà Merkel lấy lại tiếng nói và uy tín ở cả trong nước và quốc tế tại một thời điểm then chốt với di sản chính trị của bà. Angela Merkel có thể không được nhớ đến như là một nhà khoa học vĩ đại của Đức, nhưng chắc chắn sẽ được nhớ đến như một nhà lãnh đạo chính trị có công đưa đất nước thoát khỏi những cuộc khủng hoảng.

Bài: Thu Hằng
Trình bày: Nguyễn Hà

12/05/2020 05:30