Việc tham gia ngày càng nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) không chỉ cho thấy quyết tâm hội nhập sâu rộng của Việt Nam mà còn tạo ra những cơ hội lớn cho Việt Nam tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, tăng cường xuất khẩu, thúc đẩy tăng trưởng GDP và hoàn thiện thể chế.

Các hiệp định FTA đã trở thành một trào lưu chung trên thế giới trong xu thế toàn cầu hóa, đồng thời là giải pháp được nhiều quốc gia lựa chọn. Theo thống kê của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), tính đến ngày 17/1/2020, đã có 303 Hiệp định có hiệu lực trong số 483 Hiệp định được các nước thông báo tới WTO. Trong đó, khu vực châu Á - Thái Bình Dương dẫn đầu với 262 FTA được ký kết, thông báo tới WTO và với sự tham gia của nhiều nền kinh tế lớn trong khu vực như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Nhật Bản…

Từ khi gia nhập WTO đến nay, Việt Nam đã ký kết 14 FTA khu vực và song phương, đã kết thúc đàm phán 1 FTA và đang đàm phán 2 FTA với các đối tác khác.

Trong 14 FTA đã ký có 1 FTA chưa có hiệu lực là RCEP và 13 FTA đã có hiệu lực là: Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN-Trung Quốc (ACFTA), Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN-Hàn Quốc (AKFTA), Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện ASEAN-Nhật Bản (AJCEP), Hiệp định Đối tác kinh tế Việt Nam-Nhật Bản (VJEPA), Hiệp định Thương mại tự do ASEAN-Ấn Độ (AIFTA), Hiệp định thương mại tự do được ký giữa ASEAN và Australia, New Zealand (AANZFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Chile (VCFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Hàn Quốc (VKFTA), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam và Liên minh kinh tế Á Âu (VN-EAEU FTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do ASEAN-Hồng Kông (AHKFTA); 1 FTA vừa kết thúc đàm phán là Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Vương quốc Anh (UKVFTA); 2 FTA đang đàm phán là: Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Hiệp hội Thương mại tự do Châu Âu (VN-EFTA) và Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-Israel.

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu, các FTA mà Việt Nam tham gia có độ phủ rộng hầu hết các châu lục với gần 60 nền kinh tế có tổng GDP chiếm gần 90% GDP thế giới, trong đó có 15 nước thành viên G20 và 9/10 đối tác kinh tế - thương mại lớn nhất của Việt Nam thuộc 3 trung tâm kinh tế lớn nhất thế giới là Bắc Mỹ, Tây Âu và Đông Á. Do đó, việc tham gia và thực thi các FTA sẽ mang lại những cơ hội lớn cho Việt Nam.

Cụ thể, các FTA giúp mở rộng cánh cửa thị trường cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, là cơ hội để Việt Nam kết nối và tham gia sâu hơn chuỗi giá trị và mạng lưới sản xuất toàn cầu; góp phần thúc đẩy hoàn thiện chính sách theo hướng minh bạch hơn, thuận lợi và phù hợp với thông lệ quốc tế. Đồng thời, xây dựng hình ảnh Việt Nam hội nhập quốc tế sâu rộng, mở cửa với tất cả các đối tác trên thế giới, trở thành điểm đến hấp dẫn với các nhà đầu tư nước ngoài.

Để triển khai các FTA mà Việt Nam đã ký và có hiệu lực, Chính phủ đã ban hành kịp thời các văn bản quy phạm pháp luật, quy định tiêu chuẩn và quy tắc xuất xứ, biểu thuế hàng hóa để hướng dẫn chi tiết các cam kết quy định trong các FTA; phân công nhiệm vụ cho từng cơ quan, tổ chức, địa phương trong công tác thực thi FTA.

Theo ông Nguyễn Văn Giàu, từ 1995 đến nay, Quốc hội đã thông qua 19 luật, bộ luật, nghị quyết; Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành 1 nghị quyết; Chính phủ đã ban hành 45 nghị định; Thủ tướng Chính phủ đã ban hành 9 quyết định; Bộ, cơ quan ngang bộ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành 76 thông tư để thực hiện các FTA. Riêng đối với CPTPP là FTA thế hệ mới, Chính phủ đã tiến hành rà soát pháp luật và đề xuất sửa đổi, bổ sung 12 văn bản và kiến nghị ban hành mới 5 văn bản quy phạm pháp luật...

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh, việc tham gia các hiệp định FTA đã tạo thêm động lực và mang lại nhiều tác động tích cực cho kinh tế Việt Nam. Cùng với việc gia nhập WTO từ năm 2007, việc thực thi các FTA đã góp phần thúc đẩy GDP của Việt Nam tăng hơn 300%, kim ngạch xuất nhập khẩu tăng 350%.

Năm 2019, trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế và thương mại toàn cầu giảm tốc do ảnh hưởng của căng thẳng thương mại toàn cầu và cạnh tranh giữa các nền kinh tế lớn, Việt Nam tiếp tục duy trì đà tăng trưởng xuất nhập khẩu ở mức cao, tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu năm 2019 vượt mốc 500 tỷ USD; trong đó kim ngạch xuất khẩu đạt 263,45 tỷ USD, tăng 8,1% so với năm 2018; kim ngạch nhập khẩu đạt 253,5 tỷ USD, tăng 7% so với năm 2018.

Đáng chú ý, năm 2020, đại dịch COVID-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nền kinh tế trên thế giới, trong đó có các nước đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam. Tuy nhiên, tổng trị giá xuất nhập khẩu hàng hóa của cả nước trong 11 tháng qua vẫn tăng 3,5% so với cùng kỳ năm trước, đạt 489,1 tỷ USD; trong đó xuất khẩu đạt 254,6 tỷ USD, tăng 5,3% và nhập khẩu đạt 234,5 tỷ USD, tăng 1,5%.

Chính thức có hiệu lực đối với Việt Nam từ ngày 14/1/2019, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã bước đầu đem lại những tác động tích cực. Báo cáo của Bộ Công Thương cho biết, trong năm 2019, kim ngạch trao đổi thương mại giữa Việt Nam và 10 nước thành viên CPTPP đạt hơn 77 tỷ USD, tăng gần 4% so với năm 2018. Kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang 10 nước là gần 40 tỷ USD, tăng hơn 7% so với năm 2018. Nếu như năm 2018, Việt Nam nhập siêu từ các nước CPTPP là 0,9 tỷ USD, thì năm 2019, Việt Nam đã xuất siêu sang các nước này là 1,6 tỷ USD.

Riêng đối với Hiệp định thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EVFTA), sau gần ba tháng có hiệu lực (từ ngày 1/8/2020), nhiều lô hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU đã được hưởng ưu đãi từ hiệp định này. Một số mặt hàng đã tăng mạnh về cả kim ngạch và giá thành. Thêm vào đó, trong bối cảnh dịch COVID-19 đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế thế giới cũng như Việt Nam, việc thực thi EVFTA còn góp phần quan trọng giúp bù đắp sự suy giảm của nền kinh tế.

Những kết quả đạt được kể trên chính là minh chứng cho chủ trưởng đúng đắn của Đảng, Nhà nước ta về hội nhập kinh tế quốc tế, trong đó có việc tham gia các FTA và chỉ đạo kịp thời của Chính phủ trong tăng cường thực hiện và khai thác hiệu quả các hiệp định thương mại tự do đã có hiệu lực hướng tới đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế theo hướng hiệu lực và hiệu quả.

Bên cạnh các tác động tích cực, việc tham gia và thực thi các cam kết của FTA cũng đặt ra nhiều thách thức cho Việt Nam. Những thách thức lớn nhất xuất phát từ các vấn đề nội tại của nền kinh tế Việt Nam, như: Hệ thống các chính sách pháp luật còn thiếu, yếu, cần sửa đổi, bổ sung để đảm bảo thực hiện các cam kết; hạn chế trong hiểu biết và nhận thức của các doanh nghiệp và cộng đồng; hạn chế về năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước...

Bên cạnh đó, theo Vụ trưởng Thống kê thương mại và dịch vụ (Tổng cục Thống kê) Nguyễn Trung Tiến, xuất khẩu vào các nước ký FTA vẫn duy trì xu hướng tăng nhưng mức độ thâm hụt cán cân thương mại ngày càng gia tăng do nhập khẩu từ các nước đã ký kết FTA có xu hướng tăng cao hơn xuất khẩu. Điều này cho thấy thực thi FTA đem lại cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu, nhưng cũng đem tới thách thức là nhập khẩu tăng theo, khiến hàng hóa trong nước phải cạnh tranh ngay trên “sân nhà”.

Do đó, để khai thác hiệu quả các FTA, ông Nguyễn Sĩ Cương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội nhấn mạnh, việc thực hiện các FTA đòi hỏi Việt Nam phải tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật để bảo đảm tính nhất quán, đồng bộ, công bằng, minh bạch, không phân biệt đối xử, đúng trình tự thủ tục nhằm phòng ngừa và hạn chế tranh chấp phát sinh với nhà đầu tư nước ngoài và giải quyết có hiệu quả những tranh chấp này.

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã đẩy mạnh phổ biến, hướng dẫn doanh nghiệp và người dân nhận diện cơ hội và thách thức của CPTPP, EVFTA và các FTA mà Việt Nam đã và sẽ ký kết, tham gia. Việc nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp và người dân về các FTA mà Việt Nam tham gia, đặc biệt là các FTA thế hệ mới cũng là điều rất cần thiết để nhận diện cơ hội và thách thức, từ đó đưa ra những phương pháp kinh doanh phù hợp.

Ngoài những nỗ lực từ phía cơ quan quản lý nhà nước, sự chủ động từ phía doanh nghiệp cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng. Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho rằng, để tận dụng cơ hội mà các FTA đem lại, doanh nghiệp phải chủ động đổi mới, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, năng suất lao động nhằm nâng cao sức cạnh tranh, tận dụng đối xử ưu đãi mà Việt Nam đạt được thông qua các FTA.

Áp lực cạnh tranh gia tăng khi tham gia RCEP:

Minh Duyên - Hoàng Linh (tổng hợp)
Ảnh + Đồ họa: TTXVN, TTXVN phát; Video: Vnews
Trình bày: Quốc Bình

26/12/2020 06:30