Ông Nguyễn Văn Toán, Trưởng xóm Nước Lạnh.
Bức xúc việc đổi đất không rõ ràng
Theo người dân xóm Nước Lạnh, năm 2001, UBND xã Liên Sơn (cũ) nay là UBND xã Cư Yên tổ chức họp dân thực hiện thu hồi đất để bàn giao cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam triển khai dự án khai thác đá. Trong diện tích thu hồi, có khoảng 1 ha là diện tích đất nông nghiệp của các hộ dân thuộc xóm Nước Lạnh.
Các hộ dân có đất nằm trong diện 1 ha thu hồi tại xóm Nước Lạnh đã được UBND xã Liên Sơn chuyển đổi sang diện tích đất canh tác tại vị trí khác, có diện tích đất tương đương với diện tích đất đã bị thu hồi. Tuy nhiên, trong những diện tích đổi đất có cả đất 5% (đất nông nghiệp sử dụng vào mục đích công ích của xã, phường, thị trấn, không được cấp "sổ đỏ"). Chính quyền địa phương cam kết sẽ cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với diện tích đất chuyển đổi đã giao cho các hộ dân.
Tuy nhiên hiện nay, hơn 20 năm kể từ khi chuyển đổi đất, dù người dân đã nhiều lần kiến nghị đến các cấp chính quyền, nhưng việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất vẫn chưa được giải quyết. Trong khi đó, diện tích đất sản xuất nông nghiệp của các hộ dân bàn giao cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam thực hiện dự án đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất từ năm 2014. Điều đáng nói, các hộ dân xóm Nước Lạnh dù đã đổi đất, nhưng vẫn giữ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của các diện tích đất đã đổi do chính quyền "quên" không thu hồi.
Ông Nguyễn Văn Thạch (xóm Nước Lạnh, xã Cư Yên) cho biết, gia đình ông vẫn giữ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, trong đó có 224 m2 trồng lúa có số thửa là 259, tờ bản đồ 172E-01 thu hồi giao cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam. Gia đình ông được chuyển sang sử dụng thửa đất số 423, tờ bản đồ số 171D-01, là loại đất 5%. Đến nay, gia đình ông chưa được cấp quyền sử dụng đối với thửa đất 423.
Theo ông Nguyễn Văn Toán, Trưởng xóm Nước Lạnh: “Người dân xóm Nước Lạnh kiến nghị nhiều lần với chính quyền địa phương, mong muốn được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với diện tích đang sử dụng từ khi đổi đất cho doanh nghiệp. Người dân lo ngại phần diện tích đất chưa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất sẽ không có cơ sở để thực hiện việc đền bù, hỗ trợ giải phóng mặt bằng...".
Cùng với đó, ngay từ khi người dân đồng ý bàn giao đất, Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam đã triển khai dự án, đi vào hoạt động sản xuất, kinh doanh. Hơn 20 năm qua, người dân xóm Nước Lạnh đã phải chịu ảnh hưởng bởi tình trạng ô nhiễm môi trường từ quá trình vận hành, khai thác đá của doanh nghiệp này.
Sai phạm từ việc đổi đất và cấp sổ đỏ chồng chéo
Toàn cảnh mỏ đá Phương Nam trên địa phận xóm Nước Lạnh, xã Cư Yên, huyện Lương Sơn.
Phó Chủ tịch UBND xã Cư Yên Hoàng Tùng cho biết: "Do trước đây các cơ quan chức năng của huyện, UBND xã Liên Sơn (cũ) thực hiện quy trình thu hồi đất, giải phóng mặt bằng không đảm bảo nên mới phát sinh những vấn đề tồn đọng nêu trên. Đây là vấn đề do lịch sử để lại, là lỗi của chính quyền thời kỳ trước. Xã đang phối hợp với các bên liên quan tổng hợp danh sách, hồ sơ báo cáo cấp trên từng bước khắc phục, xử lý".
Theo báo cáo số 130/BC-TNMT ngày 22/1/2024 của Phòng Tài nguyên và Môi trường (huyện Lương Sơn), ngày 14/6/2009, UBND xã Liên Sơn (cũ) họp với 13 hộ (có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) thống nhất đổi đất và hỗ trợ cho các hộ. Tuy nhiên, trong biên bản không có đại diện UBND xã; không có diện tích, số thửa, vị trí đất được đổi. Biên bản chỉ có chữ ký của Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam, 13 hộ đổi đất, Trưởng xóm Nước Lạnh và người ghi biên bản.
Ngày 2/11/2009, Ủy ban nhân dân xã Liên Sơn do ông Nguyễn Mạnh Tín là Chủ tịch đã ký ban hành Tờ trình số 28/TTr-UBND về việc hoàn thiện hồ sơ thuê đất cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam. Ngày 7/12/2009, Ủy ban nhân dân tỉnh Hòa Bình ban hành Quyết định số 2436/QĐ-UBND về việc thu hồi đất và giao cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam thuê đất để sản xuất và khai thác đá vôi làm vật liệu xây dựng. Ngày 6/3/2014, Ủy ban nhân dân tỉnh Hòa Bình đã cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam.
Trích lục ngày 20/3/2002 về khu đất UBND xã Liên Sơn giao cho Công ty này chỉ gồm thửa đất. trong đó có 19 thửa đất của 18 hộ dân và 19 thửa đất do UBND xã quản lý.
Mỏ đá Phương Nam trên địa phận xóm Nước Lạnh, xã Cư Yên, huyện Lương Sơn.
Trong quá trình thực hiện dự án sản xuất và khai thác đá vôi làm vật liệu xây dựng tại thôn Nước Lạnh, Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam đã nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp, thỏa thuận thuê lại đất nông nghiệp của các hộ dân liền kề dẫn đến có một số diện tích không khớp với diện tích sử dụng hợp pháp của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam tại các tờ bản đồ số 172D01 - 172E01 - 172C01.
Với diện tích đất thu hồi của 13 hộ dân có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để giao cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam năm 2009 nhưng chưa thu hồi Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, chưa bồi thường, hỗ trợ được chính quyền xã Liên Sơn (cũ) xử lý bằng cách đổi cho các hộ những thửa đất có diện tích tương đương thuộc quỹ đất 5% của xã quản lý là không đúng quy định của pháp luật.
Giải pháp của chính quyền
Cán bộ xã Cư Yên làm việc với các hộ dân liên quan đến việc đổi đất nông nghiệp với công ty TNHH Phương Nam tại nhà văn hóa xóm Nước Lạnh.
Chủ tịch UBND xã Cư Yên Hoàng Tùng cho biết, kết quả rà soát 13 hộ dân liên quan đến việc thực hiện dự án của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam cho thấy, đa số các hộ vẫn đang quản lý Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cũ và chưa được bồi thường, hỗ trợ giải phóng mặt bằng.
Báo cáo Thanh tra huyện Lương Sơn số 42/BC-TTr ngày 4/3/2024 đề nghị, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Lương Sơn phối hợp với UBND xã Cư Yên, Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam kiểm tra, rà soát, thống kê làm rõ diện tích, thực trạng quá trình quản lý, sử dụng đất của các hộ dân (có đất nông nghiệp đã có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nông nghiệp thuộc phạm vi thực hiện dự án của Công ty) nhưng chưa được bồi thường, hỗ trợ về đất. Các đơn vị rà soát làm rõ diện tích đất 5%, thực tế sử dụng do UBND xã Liên Sơn (cũ) trước đây đã đổi đất nông nghiệp (có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) của các hộ dân để cho Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam thực hiện dự án. Căn cứ kết quả kiểm tra, rà soát, các đơn vị tham mưu cho UBND huyện Lương Sơn báo cáo xin ý kiến chỉ đạo của UBND tỉnh biện pháp giải quyết việc sử dụng đất nông nghiệp (đất lúa) của các hộ dân để làm dự án của Công ty.
Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Lương Sơn báo cáo, kiến nghị UBND tỉnh Hòa Bình chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh kiểm tra hồ sơ trình tự, thủ tục thuê đất, cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, việc sử dụng đất thực tế của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Phương Nam làm cơ sở giải quyết vụ việc, đảm bảo đúng quy định của pháp luật, quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của người dân và doanh nghiệp.