Giám sát - khâu trọng tâm then chốt để nâng cao hiệu lực hoạt động của Quốc hội

Kết luận hội nghị, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nêu rõ trong một buổi làm việc, Hội nghị đã hoàn thành toàn bộ chương trình đề ra với sự tham gia của 160 đại biểu tại Hội trường Diên Hồng và gần 1.500 đại biểu tại 62 điểm cầu các tỉnh, thành phố trong cả nước. Đây là hội nghị lần thứ ba trong nhiệm kỳ về triển khai chương trình giám sát của Quốc hội. Chủ tịch Quốc hội cho biết, cách thức tổ chức hội nghị này thực tiễn đã chứng minh cho thấy hiệu quả cao, từ đó thống nhất được nhận thức và hành động để kết quả giám sát ngày càng tốt hơn.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, hoạt động giám sát của Quốc hội được hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm cả giám sát tối cao của Quốc hội, giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và giám sát của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội, các đoàn đại biểu Quốc hội và từng vị đại biểu Quốc hội. 

Những kết quả nổi bật 

Tóm tắt một số kết quả nổi bật trong hoạt động giám sát của Quốc hội năm 2023, Chủ tịch Quốc hội cho biết, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã quan tâm tiếp tục xây dựng khung khổ, hoàn thiện thể chế để tiếp tục tăng cường năng lực, hiệu lực, hiệu quả của công tác giám sát. Theo đó, từ đầu nhiệm kỳ đã xác định đây là một nội dung trọng tâm và then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động của Quốc hội. Thực hiện tốt chức năng giám sát sẽ tác động tích cực tới việc thực hiện các chức năng lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.

Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 96/2023/NQ15 để cụ thể hóa Quy định số 96-QĐ/TW của Bộ Chính trị về lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh do Quốc hội bầu và phê chuẩn. Đồng thời, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành văn bản hướng dẫn chung cho cả đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân.

Chủ tịch Quốc hội cho biết, công tác chuẩn bị sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân đang được triển khai quyết liệt. Ủy ban Thường vụ Quốc hội tích cực chỉ đạo để có thể sớm ban hành Nghị quyết hướng dẫn tổ chức hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội trong năm 2023 để nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả của công tác giải trình. Đảng đoàn Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đang phối hợp với Chính phủ và Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để sớm sửa đổi, bổ sung quy định về tiếp xúc cử tri cho cả đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân…

Trong năm 2023, hiệu lực, hiệu quả các hình thức, phương thức giám sát của Quốc hội được tăng cường. Các đại biểu chất vấn, tranh luận sôi động, thực chất. Việc lựa chọn chủ đề chất vấn, việc tìm tòi đổi mới công tác chất vấn ngày càng được quan tâm và có kết quả cụ thể. 

Hoạt động giám sát chuyên đề tiếp tục là một điểm sáng trong tổ chức giám sát của Quốc hội và của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, không giám sát theo kiểu "hậu kiểm" mà giám sát ngay những vấn đề đang được triển khai, từ đó tạo ra chuyển biến rất lớn, cùng Chính phủ tháo gỡ vướng mắc, khó khăn trong quá trình tổ chức triển khai.

Hoạt động tái giám sát được quan tâm nhiều hơn, theo đến cùng các vấn đề. Ngoài việc yêu cầu tổ chức cá nhân thực hiện nghiêm nghị quyết giám sát chuyên đề, Ủy ban Thường vụ Quốc hội còn gửi báo cáo giám sát đến cơ quan chức năng.

Hoạt động lấy phiếu tín nhiệm thu hút được sự quan tâm đặc biệt của đại biểu Quốc hội và đông đảo cử tri, nhân dân; tổ chức đúng quy trình, quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước để tiến hành cẩn trọng, chu đáo, kỹ lưỡng, đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch. Kết quả lấy phiếu tín nhiệm được công khai và được đại biểu Quốc hội, cử tri và nhân dân đồng tình, đánh giá cao.

Các báo cáo thẩm tra ngày càng ngắn gọn, súc tích, sâu sắc, có tính phản biện cao hơn. Công tác giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo ngày càng được tăng cường…

Cùng với đó, hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật được quan tâm chỉ đạo với nhiều giải pháp đồng bộ, đổi mới thiết thực, hiệu quả. Công tác giám sát và hướng dẫn hoạt động của Hội đồng nhân dân tiếp tục được quan tâm, thể hiện rõ hơn vai trò, trách nhiệm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội trong hướng dẫn, giám sát hoạt động của Hội đồng nhân dân. 

Công tác giám sát của Hội đồng Dân tộc và các cơ quan của Quốc hội đã được đa dạng hóa, có sự kết hợp hài hòa giữa hoạt động giám sát thường xuyên qua việc báo cáo, xem xét các báo cáo với giám sát, khảo sát chuyên đề và hoạt động giải trình.

Đoàn đại biểu Quốc hội và các đại biểu Quốc hội tiếp tục tăng cường giám sát. Đoàn đại biểu Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội trong phạm vi quyền hạn của mình đã triển khai đầy đủ hoạt động giám sát chuyên đề theo yêu cầu của Đoàn giám sát chuyên đề của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội với Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Viện Kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân, Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ có sự phối hợp rất chặt chẽ, không chỉ là phối hợp trên - dưới mà còn là phối hợp dọc - ngang, không chỉ phối hợp ở Trung ương mà phối hợp cả ở địa phương.

Đề cao trách nhiệm của các cơ quan, góp phần đưa pháp luật vào cuộc sống

Tại hội nghị, Chủ tịch Quốc hội đã chỉ ra một số tồn tại, hạn chế trong công tác giám sát. 

Đó là giám sát chuyên đề chưa bảo đảm hài hòa giữa tính toàn diện và tính trọng tâm, trọng điểm; còn tình trạng nể nang, né tránh khi chỉ rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân. Hoạt động giám sát của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội chưa có nhiều đổi mới và chưa có những kết quả nổi bật, chưa bảo đảm tính linh hoạt, bám sát hơi thở cuộc sống, phản ứng nhanh trước các vấn đề thực tiễn đang đặt ra.

 "Chiến lược của ta là tổ chức công tác giải trình tại Hội đồng Dân tộc và các cơ quan của Quốc hội nhanh hơn, nhạy bén hơn, bám sát những vấn đề nổi lên hàng ngày, hàng giờ trong lĩnh vực phụ trách", Chủ tịch Quốc hội nói.

Cùng với đó, công tác phối hợp trên - dưới, dọc - ngang, bên trong - bên ngoài cơ bản tốt nhưng vẫn còn những lúc vướng mắc, khó khăn. Giám sát của Đoàn đại biểu Quốc hội và nhất là của đại biểu Quốc hội chưa có nhiều. 

Trong năm 2024, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đề nghị tập trung cao độ cho dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân; xây dựng và ban hành nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hướng dẫn hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc và các cơ quan Quốc hội; đẩy nhanh tiến độ sửa đổi, bổ sung Nghị quyết liên tịch về tiếp xúc cử tri của đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân. 

Các Đoàn giám sát chuyên đề cần tận dụng tối đa các tài liệu, hồ sơ sẵn có về sơ kết, tổng kết, đánh giá những nội dung liên quan đến vấn đề giám sát, nhất là những nội dung mà trong quá trình thảo luận để thông qua các luật sửa đổi, bổ sung tại kỳ họp của Quốc hội.Cùng với đó tập trung giám sát việc ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết và nhất là khâu tổ chức thực thi để luật và các chủ trương đi vào cuộc sống và được thực hiện nghiêm. 

Chủ tịch Quốc hội yêu cầu tiếp tục nghiên cứu cách thức tiến hành chất vấn tại các kỳ họp Quốc hội và phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội; chuẩn bị thực hiện tốt chất vấn giữa nhiệm kỳ của Ủy ban Thường vụ Quốc hội dự kiến tại phiên họp tháng 8 năm 2024.

Việc thẩm tra các báo cáo phải được chuẩn bị từ sớm, từ xa, trên cơ sở sử dụng tối đa kết quả hoạt động giám sát thường xuyên của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội, các vị đại biểu Quốc hội, các nguồn thông tin, tài liệu khác.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh đến việc tiếp tục quan tâm hơn nữa đến công tác giám sát việc thực hiện kết luận, kiến nghị sau giám sát, công khai, minh bạch để người dân, xã hội trực tiếp tham gia phản biện, giám sát việc thực hiện - đây chính là hình thức chế tài mạnh mẽ nhất; tập trung đổi mới, tiếp tục tạo chuyển biến về chất trong hoạt động giám sát của Hội đồng Dân tộc, các cơ quan Quốc hội. Chú trọng tăng cường giám sát của Đoàn đại biểu Quốc hội gắn với chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền giám sát của đại biểu Quốc hội. 

Tăng cường công tác phối hợp với Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ, hệ thống chính trị ở địa phương; bảo đảm kinh phí, điều kiện cơ sở vật chất, công tác điều hòa, phối hợp với các cơ quan; chức năng điều hòa, phối hợp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Chủ tịch Quốc hội cho rằng, chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát có tác động quan trọng không chỉ liên quan đến chất lượng của hoạt động lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, mà còn liên quan đến toàn bộ hoạt động của Nhà nước. 

Hoạt động giám sát của Quốc hội không chỉ nhằm mục đích bảo đảm cho pháp luật được thi hành nghiêm chỉnh và thống nhất, mà còn đề cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, góp phần đưa pháp luật vào cuộc sống và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, bảo đảm quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân.

Hoạt động giám sát không chỉ đạt mục đích, phát hiện ra vấn đề, đưa ra các kiến nghị mà còn đòi hỏi đối tượng chịu sự giám sát và thực thi các kiến nghị đó một cách nghiêm túc. Những sai phạm phải được xử lý. Những chính sách chưa hoàn thiện phải được sửa đổi, bổ sung kịp thời để đáp ứng với yêu cầu của thực tiễn. 

Hoạt động giám sát của Quốc hội nói chung được xác định là một trong các khâu trọng tâm then chốt để nâng cao hiệu lực hoạt động của Quốc hội.