Đoàn rước tại Lễ hội làng Viêm Xá. Ảnh: Thanh Thương/TTXVN
Làng Diềm là một trong 49 làng Quan họ gốc, nơi duy nhất có đền thờ vua Bà - thủy tổ Quan họ. Tương truyền, lễ hội làng Diềm gắn liền sự tích vua Bà. Vua Bà là con gái của vua Hùng Vương đời thứ 6, tên gọi là Nhữ Nương có nhan sắc xinh đẹp tuyệt trần. Khi công chúa tới tuần cập kê, nhà vua tổ chức mở hội cướp cầu kén phò mã. Do không ưng thuận người đoạt giải, công chúa Nhữ Nương xin vua cha được ra khỏi kinh thành, chu du thiên hạ. Nàng cùng 7 cung nữ vừa ra khỏi kinh thành bỗng gặp cơn phong vũ cuốn lên trời, sau đó, được giáng xuống ấp Viêm Trang (nay là làng Diềm).
Lúc này, ấp Viêm Trang là một rừng cây nước với dân cư thưa thớt. Công chúa Nhữ Nương bèn cho khai khẩn đất hoang, lập làng lập xóm, dạy dân làm ruộng, trồng dâu nuôi tằm, ươm tơ dệt lụa, trồng mía… tạo cuộc sống ấm no, trù phú cho người dân. Không chỉ vậy, bà còn sáng tác những câu hát, sau đó, dạy cho người dân cách hát theo lề lối riêng. Ban đầu chỉ là bên nam hát đối với bên nữ, sau đó, bà triệu tập các nam thanh nữ tú trong làng cho luyện tập thuần thục và nhuần nhuyễn hơn. Lối hát ấy sau này được gọi là Quan họ.
Vua Bà phát lệnh mở hội tại lễ hội. Ảnh: Thanh Thương/TTXVN
Lễ hội diễn ra với phần lễ và phần hội. Phần lễ được mở đầu bằng màn chạy cờ, tiếp đến là biểu diễn trống hội, tái hiện sự tích vua Bà phát lệnh mở hội Xuân với phần tung cầu, cướp cầu. Tại lễ hội còn có lễ rước ngai thờ, bài vị vua Bà quanh làng với sự tham gia của hàng trăm người. Đám rước dừng lại ở đền Cùng - giếng Ngọc, các cụ cao niên trong làng xuống giếng Ngọc lấy nước rồi rước về đền vua Bà làm lễ tắm vua Bà. Các nghi lễ được tiến hành nghiêm trang, thể hiện lòng thành kính, cầu mong vua Bà che chở cho dân làng làm ăn thuận lợi, mùa màng tươi tốt, dân an vật thịnh.
Đến với lễ hội làng Diềm tưởng nhớ vua Bà - thủy tổ Quan họ, người sáng tạo và truyền dạy các làn điệu dân ca Quan họ Bắc Ninh, du khách có dịp hòa mình vào không gian văn hóa Quan họ truyền thống, độc đáo riêng có của người Quan họ. Đặc sắc là các hoạt động giao lưu văn hóa Quan họ như: Hát thờ ở đền vua Bà, đền Cùng- giếng Ngọc; giao lưu hát đối đáp Quan họ trên sân khấu trung tâm lễ hội; hát canh ở nhà chứa; hát thuyền; hát tại các gia đình nghệ nhân... Bên cạnh đó còn có nhiều hoạt động văn hóa, thể thao sôi nổi khác như, thi đấu cờ tướng, thi bóng chuyền hơi… và các trò chơi dân gian: đánh đu, cờ tướng, đập niêu, bịt mắt bắt vịt trên cạn…
Các cụ cao niên lấy nước tại Giếng Ngọc để rước về Đền Vua Bà. Ảnh: Thanh Thương/TTXVN
Lễ hội tổ chức hàng năm, ngoài thể hiện sự tôn kính các bậc tiền nhân còn nhằm khơi dậy niềm tự hào truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc; nâng cao ý thức trách nhiệm cộng đồng trong công tác bảo tồn, gìn giữ giá trị đặc sắc của Dân ca Quan họ Bắc Ninh. Đồng thời, đây là dịp quảng bá, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại giúp Dân ca Quan họ Bắc Ninh trường tồn và lan tỏa.