Bến nước, ngọn suối là những không gian sinh hoạt văn hóa thân thiết không thể thiếu đối với bà con dân tộc Ê-đê vùng Tây Nguyên. Thường mỗi buôn đều có một bến nước. Theo phong tục, mỗi buôn làng bầu chọn một người già có uy tín để trông coi, quản lý bến nước, gọi là “Già làng bến nước”.
Trong sinh hoạt của cộng đồng, “Già làng bến nước” có vai trò động viên bà con tham gia xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần cũng như cổ vũ cộng đồng tham gia sản xuất phát triển kinh tế.
Bến nước vừa là nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt và phục vụ sản xuất, vừa là địa điểm tổ chức sinh hoạt văn hóa tinh thần của cộng đồng. Hằng năm, các buôn làng đồng bào dân tộc tổ chức nghi lễ cúng bến nước. Trong lễ cúng đó, bà con cầu mong thần linh ban cho mưa thuận gió hòa, cho mọi người có sức khỏe dồi dào, làm ăn gặp điều may mắn; cầu mong mọi người đều làm việc tốt và đoàn kết thương yêu nhau, cùng nhau xây dựng quê hương giàu đẹp.
Với ý nghĩa là bến nước văn hóa, theo quy ước của mọi người trong các buôn và điểm dân cư người dân tộc Ê-đê thì mọi người cũng đều có trách nhiệm giữ sạch nguồn nước, bảo vệ cây cối quanh bến nước và bảo vệ môi trường sinh thái tự nhiên. Tuy vậy, trong một thời gian dài, hầu như các địa phương trong tỉnh đều ít quan tâm đến việc bảo vệ bến nước. Cây cối bên bến nước bị chặt phá, nguồn nước bị làm nhiễm bẩn do khai thác bừa bãi để tưới cà phê.
Để bảo tồn những nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Ê-đê, đi đôi với việc xây dựng quy ước thôn buôn, khu dân cư, các địa phương trong tỉnh Đắk Lắk đã tu bổ, phục hồi những bến nước và thực hiện nghi lễ cúng bến nước theo phong tục văn hóa truyền thống. Ở nhiều buôn, đồng bào dân tộc Ê-đê đã tu sửa, làm cho bến nước thoáng đãng, sạch đẹp, bảo đảm vệ sinh môi trường như kè đá lại bờ suối, bãi tắm, trồng nhiều cây xanh, trong đó chủ yếu là các loại cây bản địa. Tại nhiều địa bàn như Buôn Trinh (xã Ea Blang, thị xã Buôn Hồ), Buôn Krông A, Buôn Krông B (xã Ea Tu, TP Buôn Ma Thuột), buôn Chu Kniar (xã Ea Bar, huyện Buôn Đôn), Buôn Cháy (xã Ea M’roh, huyện Cư M’gar) đã nhanh chóng phục hồi các bến nước văn hóa tiêu biểu. Các huyện Krông Păk, Krông Buk, Ea H’leo, Ea Kar, Krông Năng và M’Đrắc đã đầu tư kinh phí đáng kể giúp bà con dân tộc Ê-đê tu bổ, phục hồi nhiều bến nước văn hóa. Các bến nước được xây dựng thành nơi có cảnh quan đẹp, phục vụ cho sinh hoạt văn hóa cộng đồng và một số bến nước xây dựng thành điểm du lịch sinh thái.
Nguyễn Tiên Tri