Các nhà nghiên cứu, chuyên gia trong và ngoài nước đều đánh giá quần thể danh thắng Tràng An hội tụ nhiều yếu tố, tiêu chí để được xem xét công nhận di sản thế giới. Và Ninh Bình đang trong quá trình xây dựng hồ sơ di sản. Tuy nhiên, do có nhiều giá trị nên việc lựa chọn tiêu chí nào để làm nổi bật được giá trị của di sản khiến các nhà quản lý vẫn còn băn khoăn.
Khó xác định tiêu chí
Với những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, những giá trị độc đáo về cảnh quan thiên nhiên của quần thể danh thắng Tràng An, tháng 9/2011, tỉnh Ninh Bình đã báo cáo Bộ VH, TT & DL để trình Thủ tướng Chính phủ cho phép Ninh Bình được làm hồ sơ di sản thế giới. Ngay sau khi UNESCO chấp nhận cho Ninh Bình được đăng ký làm hồ sơ di sản quần thể danh thắng Tràng An, tỉnh Ninh Bình đã và đang tích cực phối hợp với Bộ VH, TT & DL; Bộ Ngoại giao; Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia và các ban ngành liên quan để đảm bảo việc xây dựng hồ sơ.
|
Khung cảnh non nước hữu tình ở Tràng An xứng đáng được tôn vinh. |
Trong thời gian từ ngày 5 - 16/3/2012, chuyên gia UNESCO Paul Dingwall đã đến Ninh Bình, khảo sát quần thể danh thắng Tràng An và đưa ra lời khuyên về việc lựa chọn tiêu chí lập hồ sơ. Theo ông Paul Dingwall, ngoài 2 tiêu chí về cảnh quan thiên nhiên và địa chất, địa mạo với hệ thống núi đá vôi và hang động karst, ông khuyên Ninh Bình nên quan tâm đến yếu tố văn hóa, tập trung chủ yếu vào di chỉ khảo cổ học. Đó là sự điển hình nổi bật của định cư truyền thống của loài người, bởi trong quá trình khảo sát, ông đã đi vào trong hang động, phát hiện ra những vỏ sò, vỏ ốc, dấu vết định cư của người Việt cổ ở trong các hang động này. Cũng theo vị chuyên gia này, nếu chỉ xét về khía cạnh địa chất, địa mạo hay về giá trị thẩm mỹ, Tràng An có nhiều điểm tương đồng với hai Di sản Thiên nhiên thế giới của Việt Nam là Di sản Vịnh Hạ Long và Di sản Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng. Để tìm ra giá trị khác biệt với các di sản khác thì nên xây dựng hồ sơ theo tiêu chí hỗn hợp, vừa văn hóa, vừa cảnh quan, vừa địa chất địa mạo.
Nỗ lực để hoàn thiện hồ sơ
Ông Bùi Văn Thắng, Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Bình cho biết: Tỉnh đã thành lập Ban xây dựng hồ sơ, thành lập Ban quản lý chung cho quần thể danh thắng Tràng An, đồng thời tổ chức đoàn cán bộ đến học tập kinh nghiệm làm hồ sơ di sản thế giới ở các địa phương đã có di sản được UNESCO công nhận như Quảng Bình, Hà Nội, Thanh Hóa, Quảng Ninh... Tỉnh cũng đã mời chuyên gia thế giới vào tư vấn, mời các đơn vị liên quan như Viện Khảo cổ học, Viện Khoa học địa chất và khoáng sản (Bộ Tài nguyên Môi trường)... cùng tham gia giúp đỡ. Tới đây, lãnh đạo tỉnh tiếp tục làm việc UNESCO để tìm hiểu những nguyên tắc, thủ tục cần phải làm trong quá trình xây dựng hồ sơ di sản. Tỉnh cũng bố trí một khoản kinh phí khoảng 7 - 8 tỷ đồng cho việc xây dựng hồ sơ di sản.
Cũng theo ông Bùi Văn Thắng, những năm qua, tỉnh đã chỉ đạo các cấp các ngành chuyên môn khoanh vùng bảo vệ di sản, nghiêm cấm khai thác đá, săn bắn chim, chặt phá cây, và bảo vệ môi trường dưới nước. Bên cạnh đó, tích cực tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng để nhân dân, nhất là những người sống trong vùng di sản nâng cao ý thức bảo vệ di sản, giữ gìn và phát huy giá trị di sản Tràng An.
Tuy có nhiều thuận lợi về cảnh quan tự nhiên, văn hóa, nhưng việc xây dựng hồ sơ cũng gặp phải những khó khăn nhất định. Bởi lẽ, đây là lần đầu tiên Ninh Bình xây dựng hồ sơ đề nghị công nhận di sản nên chưa có kinh nghiệm, rồi khó khăn trong việc xác định tiêu chí để xây dựng hồ sơ. Nhưng khó nhất là về thời gian hoàn thành hồ sơ di sản. Hoàng thành Thăng Long mất hơn 3 năm, Thành nhà Hồ mất hơn 4 năm xây dựng hồ sơ. Trong khi đó, quần thể danh thắng Tràng An chỉ 6 tháng nữa đã phải có báo cáo sơ bộ gửi UNESCO xem xét.
Ông Nguyễn Đức Long, Giám đốc Ban quản lý Quần thể danh thắng Tràng An cho biết: Hiện nay tài liệu cho tiêu chí về cảnh quan và địa chất, địa mạo đã có rất nhiều, trong đó có nhiều báo cáo của các chuyên gia, các nhà khoa học trong và ngoài nước. Riêng mảng tài liệu về văn hóa khảo cổ học, sau khi có ý kiến chuyên gia, tỉnh Ninh Bình đã liên hệ ngay với Viện Khảo cổ học, và Viện cũng đã đưa người về để tiếp tục khảo sát một số hang động khác trong khu vực quần thể hang động Tràng An.
Theo lộ trình, đến cuối tháng 4, đầu tháng 5 tới Ninh Bình sẽ chính thức thông báo tiêu chí lập hồ sơ di sản, mời chuyên gia UNESCO đến khảo sát, tư vấn xây dựng hồ sơ di sản để đến tháng 9 này, bản báo cáo sơ bộ về di sản Tràng An sẽ được gửi đến tổ chức UNESCO thế giới. Đến ngày 1/2/2013, hồ sơ quần thể danh thắng Tràng An phải hoàn chỉnh để gửi tổ chức UNESCO xét duyệt.
Bài và ảnh: Phương Lan