Năm "bản lề" của đổi mới các cấp học
Thưa Bộ trưởng, ngành Giáo dục năm 2018 được đánh giá có nhiều mảng “màu sáng” nhưng cũng còn đó những băn khoăn, lo lắng của xã hội về một số tồn tại, hạn chế của ngành. Bộ trưởng nhìn nhận thế nào về lĩnh vực giáo dục trong năm 2018?
Năm 2018 đi qua, bức tranh của ngành Giáo dục đã để lại nhiều ấn tượng, cảm xúc với toàn thể xã hội.
Trước hết, nói về mảng sáng, năm 2018 là năm có nhiều thành công. Tiêu biểu như ở bậc phổ thông, với nỗ lực của các nhà khoa học, cán bộ, thầy cô giáo trong toàn ngành, Chương trình Giáo dục phổ thông mới đã được xây dựng xong. Chương trình đã được chuẩn bị từ lâu (trong 6 năm) với rất nhiều trăn trở, kỳ vọng, với mục đích chuyển từ một nền giáo dục tiếp cận kiến thức sang tiếp cận phát triển năng lực học sinh. So với các lần đổi mới trước đây, lần này, chương trình có cách tiếp cận rất bài bản từ tổng thể đến các môn học, đi từ tiếp cận nội dung, phương pháp đến chuẩn đầu ra và từng tiết học đều được tính toán rất kỹ.
Điểm sáng thứ hai là các kỳ thi Olympic. Có thể khẳng định rằng, chưa khi nào Việt Nam đoạt nhiều giải như năm 2018, trong đó có những giải lớn lần đầu tiên đoạt được. Đây là bước phát triển đáng kể trong chất lượng giáo dục mũi nhọn, được quốc tế công nhận. Cùng với đó, chất lượng giáo dục phổ thông được đánh giá khá tốt. Ngân hàng thế giới (WB) đã đánh giá Việt Nam là nước có cải cách, đổi mới giáo dục mạnh mẽ ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Lĩnh vực giáo dục Đại học đánh chú ý là việc đẩy mạnh tự chủ đại học. Nhiều trường đã phát huy được hiệu quả của tự chủ đại học. Trong đó, chất lượng của một số trường đã cải thiện đáng kể, tăng hạng trong các bảng xếp hạng khu vực và thế giới. Đáng chú ý, năm 2018, Luật Giáo dục Đại học sửa đổi đã được Quốc hội thông qua, tạo điều kiện thuận lợi cho các trường Đại học Việt Nam thực hiện tự chủ.
Bên cạnh những mảng màu sáng, ngành Giáo dục trong năm qua vẫn còn những mảng màu tối. Những vụ việc xảy ra có nguyên nhân từ nhiều năm để lại nhưng cũng có những nguyên nhân thuộc về hiện tại. Ví dụ như, việc công nhận chức danh Giáo sư, Phó Giáo sư đã xảy ra những sơ suất trong việc xét duyệt; sự cố gian lận trong Kỳ thi Trung học Phổ thông quốc gia ở một số địa phương; bạo lực học đường cũng là vấn đề gây bức xúc; vấn đề sách giáo khoa Tiếng Việt công nghệ lớp 1… Đây là những vấn đề ngành Giáo dục cần rút kinh nghiệm sâu sắc để từng bước có giải pháp khắc phục.
Toàn xã hội, nhất là các bậc phụ huynh đều rất quan tâm đến những chiến lược, kế hoạch mà ngành thực hiện trong năm 2019 để giải quyết những bất cập, tồn tại của ngành. Bộ trưởng có thể chia sẻ về những dự định sắp tới?
Căn cứ vào các Nghị quyết của Trung ương và Quốc hội cũng như thực trạng của ngành, chúng tôi đã rà soát kỹ để xây dựng kế hoạch, nhiệm vụ cho năm 2019 rất cụ thể, chi tiết, có các nhiệm vụ trọng tâm và nhiệm vụ của toàn ngành.
Nhiệm vụ trước mắt của Bộ Giáo dục và Đào tạo là tập trung khắc phục các hạn chế, yếu kém đang tồn tại. Cụ thể, về Kỳ thi Trung học Phổ thông quốc gia, Bộ sẽ xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa, hoàn thiện các khâu của quy trình thi để không tạo ra lỗ hổng, không để những người có ý đồ xấu lợi dụng. Bộ đã tham mưu trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định mới về tiêu chuẩn xét tặng Giáo sư, Phó Giáo sư nhằm thực hiện công khai, minh bạch, chính xác.
Với các bức xức về bạo lực học đường, Bộ tham mưu cho Chính phủ ban hành Đề án xây dựng trường học an toàn, lành mạnh, chống bạo lực học đường. Các Đề án về văn hóa ứng xử học đường, giảm tải các quy định hành chính, sổ sách cho giáo viên... sẽ được Bộ triển khai trong năm 2019.
Nhìn chung, Bộ sẽ cố gắng khắc phục một cách căn bản những tồn tại, bất cập nhằm tạo chuyển biến rõ nét trong ngành. Đồng thời, chú trọng vấn đề phát triển các cấp học, đẩy mạnh các việc làm tốt để loại bỏ dần những yếu kém, bất cập.
Đối với cấp học Mầm non, ngành tập trung vào việc rà soát trường lớp, đặc biệt tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, nơi di dân tập trung đông người, đảm bảo đủ trường lớp cho các cháu. Đồng thời, khắc phục tình trạng thiếu giáo viên; nâng cao chất lượng, trình độ cho giáo viên Mầm non, không chỉ trông trẻ mà có đủ kiến thức, kỹ năng dạy trẻ.
Đối với bậc phổ thông, Bộ khẩn trương chuẩn bị các điều kiện để triển khai chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới. Trong đó, việc quan trọng là quy hoạch, bồi dưỡng, đào tạo lại đội ngũ giáo viên đứng lớp cũng như cán bộ quản lý; chuẩn bị cho họ tâm thế tốt và kỹ năng để thực hiện nhiệm vụ mới.
Để giảm áp lực cho các thầy cô, một mặt, Bộ đang cắt giảm thủ tục, rà soát các quy định để các thầy cô có điều kiện tốt hơn trong tổ chức giảng dạy; đồng thời, tạo động lực về vị trí việc làm, tham mưu trình Chính phủ xây dựng thang bảng lương, phụ cấp… cho giáo viên, giúp thầy cô sống được bằng nghề.
Bộ sẽ tích cực phối hợp với các địa phương chuẩn bị điều kiện cơ sở vật chất để thực hiện chương trình phổ thông mới. Trước hết, tập trung vào lớp 1, sau đó đến các lớp khác, với lộ trình cuốn chiếu và những bước đi thận trọng, chuẩn bị kỹ càng. Vừa qua, Bộ đã tổ chức Hội nghị triển khai Chương trình giáo dục phổ thông mới với các địa phương. Chúng tôi rất yên tâm vì lãnh đạo các địa phương, các Sở Giáo dục, Phòng Giáo dục đều thấy được trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ này.
Đối với bậc Đại học, năm 2019 sẽ là năm đột phá. Trước hết, Bộ sẽ sắp xếp lại các trường Đại học và quy hoạch mạng lưới các trường sư phạm. Các trường tập trung vào công việc cụ thể trong lộ trình tự chủ như xây dựng chương trình, nội dung, cơ chế quản lý hội đồng trường, vấn đề tài chính, nhân sự, dự báo ngành nghề. Bên cạnh việc tạo thuận lợi cho các trường mở các mã ngành đào tạo, Bộ sẽ rà soát để khuyến khích các trường quan tâm nhiều đến nghiên cứu khoa học; khuyến khích các trường xây dựng những nhóm nghiên cứu mạnh, kết hợp với các nhà khoa học nước ngoài và các doanh nghiệp, đẩy mạnh đổi mới sáng tạo. Các trường Đại học phải là trung tâm của đổi mới sáng tạo, là chiếc nôi để ươm tạo tài năng, tạo ra thế hệ sinh viên có khát vọng đổi mới sáng tạo.
Năm 2019 cũng là năm đầu tiên triển khai Luật Giáo dục Đại học sửa đổi để các trường thực sự có quyết tâm, động lực để chủ động thực hiện tự chủ. Bộ chú trọng đến trách nhiệm giải trình của các trường và tăng cường kiểm định chất lượng, kiểm định từ chương trình đến cơ sở giáo dục.
Với giáo dục thường xuyên, vai trò giáo dục cho người lớn rất quan trọng, năm 2019, một mặt, toàn ngành tăng cường nhận thức của mọi người đối với giáo dục suốt đời; mặt khác, tạo được động lực và sự quan tâm của các trường đại học tham gia vào giáo dục thường xuyên, xây dựng xã hội học tập một cách thực chất. Bộ sẽ có những tiêu chí để đánh giá đơn vị học tập, dòng họ học tập… để các cơ sở có sự đầu tư, phấn đấu hiệu quả hơn.
Tạo niềm tin từ những việc làm tốt
Giáo dục luôn là vấn đề “nóng” trên nhiều diễn đàn vì có tác động đến từng người, từng nhà. Bộ trưởng cảm nhận như thế nào về mối quan tâm của xã hội đối với lĩnh vực giáo dục?
Đúng là giáo dục liên quan đến từng người, từng nhà, liên quan đến kỳ vọng của từng gia đình đối với con em mình. Vì vậy, có thể nói, chưa có ngành nào có điều kiện thuận lợi như ngành Giáo dục, được nhiều người dân quan tâm. Nhưng cũng chính vì thế, thách thức đặt ra cho ngành rất lớn, cần biến thách thức thành cơ hội, từng bước tạo được sự chia sẻ của mọi người. Bởi sự nghiệp giáo dục – đào tạo là sự nghiệp của toàn dân, không chỉ của riêng ngành giáo dục.
Trước hết, ngành Giáo dục phải rà soát để xử lý, loại bỏ những quy định không phù hợp, tạo ra bất cập, yếu kém, tôi tin xã hội sẽ ủng hộ. Với cơ chế, chính sách phù hợp, từng thầy cô gương mẫu, tiếp đến là sự đồng thuận của phụ huynh, học sinh…, xã hội sẽ có cái nhìn đầy đủ hơn về ngành, không chỉ là cách nhìn phiến diện, một chiều.
Thứ hai là phải đẩy mạnh truyền thông. Khi người dân nắm được hướng đi, mục tiêu của đổi mới, lộ trình thực hiện sẽ thuận lợi hơn rất nhiều. Thời gian tới, Bộ sẽ cố gắng mở rộng thông tin về giáo dục quốc tế, để người dân so sánh kinh nghiệm của các nước. Ví dụ, chất lượng giáo viên là vấn đề gây nhiều băn khoăn, bức xúc, là vấn đề trọng yếu không chỉ của Việt Nam mà nhiều nước cũng gặp phải. Nếu chúng ta không mở rộng thông tin để chia sẻ, nhiều người sẽ nghĩ chỉ Việt Nam mới xảy ra vấn đề này. Hay như thi cử, gian lận không phải chỉ có ở Việt Nam. Việc chia sẻ để mở rộng thông tin sẽ giúp các bên bình tĩnh hơn trong quá trình xử lý vấn đề.
Những vấn đề của ngành Giáo dục cần tạo được sự chia sẻ của phụ huynh về những thuận lợi và cả khó khăn. Trong quá trình thực hiện, các hoạt động giáo dục cần công khai và minh bạch. Ví dụ như việc xã hội hóa, khi phụ huynh thấy việc đóng góp giúp con em họ có điều kiện học tập tốt, không có yếu tố tư lợi phụ huynh sẵn sàng ủng hộ.
Là người đứng đầu một Bộ được đánh giá là có nhiều áp lực, trong hơn nửa nhiệm kỳ vừa qua, có khi nào, Bộ trưởng cảm nhận thế nào về những thách thức đặt ra?
Trong công cuộc đổi mới giáo dục và đào tạo, nói rộng ra là trong công cuộc đổi mới đất nước, ngành nào cũng gặp những khó khăn.
Công cuộc đổi mới không phải lúc nào cùng bình yên và được được kết quả như mong muốn, nhất là trong đổi mới giáo dục cần hết sức thận trọng vì liên quan đến con người. Kinh nghiệm thời gian qua cho thấy, trong quá trình xây dựng chính sách, phải tăng cường công tác dự báo, công tác rà soát, lên kịch bản để hình dung khi áp dụng chính sách sẽ có những tình huống nào diễn ra, đánh giá tác động trước khi ban hành. Cần tránh tình trạng đưa ra chính sách, gặp phải tác động, phản ứng từ phía xã hội rồi mới sửa thì rất nguy hiểm. Những sự việc xảy ra là bài học kinh nghiệm để các đơn vị chức năng của bộ cũng như cá nhân tôi làm nhiệm vụ tốt hơn.
Đến nay, tôi thấy tâm thế của các cán bộ trong ngành, các thầy cô giáo đã tốt lên và có niềm tin vào đổi mới. Trách nhiệm của tôi là khơi dậy và duy trì được ngọn lửa tâm huyết trong mỗi người bằng những hành động cụ thể, thông qua các chính sách phù hợp. Tôi tin tưởng và hy vọng năm 2019 sẽ là một năm bình yên để đổi mới.
Nhân dịp Tết Nguyên đán Kỷ Hợi, thay mặt lãnh đạo ngành Giáo dục, tôi xin chúc các thầy cô giáo và đội ngũ cán bộ công chức, viên chức lao động trong ngành dồi dào sức khỏe, say mê với nghề và giữ vững niềm tin để thực hiện đổi mới. Chúc tất cả các phụ huynh lời chúc sức khỏe, cùng đồng hành với ngành Giáo dục, chung tay thực hiện công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục – đào tạo từng bước đi tới thành công.
Trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!