Thực hiện đề án đổi mới, căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, trong đó có bậc phổ thông, sau năm 2015, Bộ Giáo dục và Đào tạo và những người tâm huyết với giáo dục đặt ra nhiều việc, nhiều vấn đề cấp thiết cần chuẩn bị, giải quyết trong thời gian tới để đạt mục tiêu đề ra.
Đó là thiết kế, biên soạn lại chương trình, sách giáo khoa; đổi mới cách thi cử, kiểm tra đánh giá; chất lượng đội ngũ giáo viên; cơ sở vật chất; các cơ sở giáo dục đào tạo giáo viên. Theo chúng tôi, những người đang quản lý và dạy học ở bậc THPT thì khó khăn, trở ngại lớn nhất đối với đề án này không phải ở việc thiết kế, biện soạn lại chương trình, sách giáo khoa; đổi mới cách thi cử, kiểm tra đánh giá, cơ sở vật chất mà là chất lượng đội ngũ giáo viên.
Không “mặn mà”
Có thực tế là một thời gian khá dài, các trường đào tạo sư phạm, chỉ toàn nhận được thứ "hạt gạo" dưới sàn. Học hành yếu kém, lòng yêu nghề, năng khiếu nghề không có mấy, song vì đường cùng, dạng "chuột chạy cùng sào" nên mới “chui” vào sư phạm. Trong trường sư phạm, học kiểu gì cũng được ra trường, rồi làm thầy, làm cô như ai. Cái "gốc" hạn chế, yếu kém nhiều thì làm sao dạy cho được, cho giỏi? Hậu quả là học sinh, xã hội lãnh đủ. Nhiều năm qua, Nhà nước có chủ trương miễn giảm học phí đối với sinh viên sư phạm nhằm thu hút nhiều học sinh khá, giỏi vào học. Nhưng thực tế, nhiều em khá, giỏi vẫn" quay lưng", không mấy mặn mà với nghề giáo.
Giờ thực hành môn Hóa học của học sinh chuyên Lý Trường THPT chuyên Hùng Vương (tỉnh Phú Thọ). Ảnh: Quý Trung – TTXVN |
Lý do chính là thu nhập và mức sống của đội ngũ nhà giáo vẫn còn thấp. Tuy lương, phụ cấp một số ngành, nghề khác không bằng ngành giáo dục, song những khoản phụ, phần mềm, thưởng này nọ của họ, cộng lại vẫn vượt xa lương, phụ cấp của giáo viên. Tết nhất, hầu hết, giáo viên không hề biết tới tiền thưởng là gì. Thu nhập, mức sống khá chật vật. Tiền chi tiêu cho mình và gia đình chưa đủ, thì nghĩ gì đến chuyện mua sách để đọc. Tìm cách làm thêm, cải thiện đời sống, thì thời gian đâu để đầu tư chuyên môn, bài vở, giáo án? Mặt khác, có tư tưởng, nghề này quá lặng lẽ, gò bó, công việc cứ đều đều, lặp đi lặp lại đến mức nhàm chán. Kể cả gia đình giáo viên, nhiều người cũng không có ý định hướng cho con em mình nối nghiệp bố, mẹ, vì thấy nghề này vất vả, nhọc nhằn mà xã hội lại luôn yêu cầu, đòi hỏi cao. Nhiều giảng viên trẻ có năng lực được giữ lại trường, vì lương bổng quá thấp nên cũng đành chia tay với trường lớp, ra bên ngoài kiếm nghề, ngành có thu nhập cao hơn.
Mấy năm nay, hầu hết các địa phương, nhân lực ngành giáo dục đã có xu hướng bão hòa, các nhà trường đều dư thừa giáo viên. Học hành, đào tạo ra trường rất tốn kém nhưng xin việc gặp khó khăn vô cùng, thất nghiệp tràn lan, khiến cho động lực số học sinh học tốt, thi và theo nghề dạy học ngày càng giảm sút.
Bản thân các trường sư phạm, đào tạo giáo viên cũng không có gì khá hơn. Giáo trình, phương pháp xưa cũ, lạc hậu, không theo kịp thay đổi của giáo dục hiện đại. Từ cơ sở vật chất đến đội ngũ giảng viên, giảng dạy đều có những hạn chế và bất cập. Đã vậy, nhiều trường sư phạm còn cứ thi đua nhau mở thêm lớp, nhận, xin thêm chỉ tiêu… nhằm tăng thêm nguồn thu cho nhà trường. Sinh viên yếu, cộng với trường yếu nữa, đào tạo ồ ạt, thì sản phẩm “ra lò” tất nhiên phải yếu, khó bảo đảm được mục tiêu, chất lượng dạy học.
Bắt đầu từ trường sư phạm
Biết được thực trạng của đội ngũ giáo viên, thời gian qua, Bộ giáo dục và Đào tạo có những cố gắng, biện pháp cụ thể. Đó là: tăng cường tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên; Có văn bản yêu cầu các trường, địa phương thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học ở các môn học...; Chuyển sang hình thức hợp đồng giáo viên, không còn biên chế, để giáo viên tích cực, năng động hơn; Có hướng giao cho hiệu trưởng trả lương cho giáo viên theo năng lực, hiệu quả; Ra chỉ thị về việc cấm đọc cho học trò chép và giáo viên dạy theo kiến thức chuẩn; Triển khai chuẩn đánh giá hiệu trưởng, giáo viên và tự đánh giá cơ sở giáo dục; Tổ chức hàng loạt các cuộc thi…
Những nỗ lực ấy, liệu có đủ lực để vực dậy tinh thần trách nhiệm, củng cố, nâng cao được năng lực dạy học của đội ngũ thầy, cô giáo, đáp ứng yêu cầu mới không? Theo chúng tôi, người trong cuộc, rất khó khăn và cần nhiều thời gian. Song dù khó khăn đến mấy, chúng ta phải làm, làm kiên trì, làm quyết liệt, phải bắt đầu từ con người. Bởi lẽ, đội ngũ giáo viên là yếu tố quyết định nhất. Chương trình, sách giáo khoa có hay, hiện đại đến mấy, phòng ốc, thiết bị trường học có đầy đủ, tiện nghi đến đâu đi nữa, nếu vẫn tồn tại quá nhiều thầy cô giáo thiếu nhiệt huyết, năng lực hạn chế, ngại, sợ đổi mới thì mục tiêu của đề án từ đổ bể… đến phá sản.
Phải bắt đầu cải thiện một cách căn bản, toàn diện từ các trường sư phạm- nơi đào tạo giáo viên; giảng viên cần được đào tạo, cập nhật kiến thức và phương pháp dạy học hiện đại; các giáo trình lạc hậu được thay thế, biên soạn bằng giáo trình tiên tiến, bám vào chương trình dạy học mới ở phổ thông; đầu tư tốt cho các trường sư phạm trọng điểm, hạn chế hoặc cắt bỏ các trường, các lớp không bảo đảm yêu cầu, tiêu chuẩn. Nơi đào tạo giáo viên bài bản, đúng chuẩn, tất nhiên sản phẩm đầu ra mới tốt lên được.
Hơn nữa, tuyển sinh vào các trường sư phạm nên có bước sơ tuyển ở địa phương giống như ngành công an, quân đội, với quy chuẩn cụ thể về giọng nói, hình thức, kết quả văn hóa, đạo đức 3 năm phổ thông… Làm được vậy, các trường sư phạm sẽ lựa chọn được những thí sinh bảo đảm về tiêu chuẩn ban đầu. Đào tạo xong, ra trường, Nhà nước bảo đảm cho họ về chỗ công tác, tránh kiểu “đem con bỏ chợ” như hiện nay. Tổ chức sơ tuyển, bảo đảm có việc làm cùng với chế độ, chính sách đãi ngộ, lương bổng giống như ngành đặc thù công an, quân đội… tức khắc vị thế, giá trị nghề giáo và trách nhiệm của đội ngũ nhà giáo đối với sự nghiệp trồng người sẽ tốt hẳn lên. Muốn câu nói: ”Giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển” thường thấy có trong các Hội nghị TU, Nghị quyết của Đảng thực sự trở thành hiện thực, hãy bắt đầu từ đầu tư và quan tâm toàn diện đến đội ngũ nhà giáo.
Đỗ Tấn Ngọc