Trong tư tưởng Nhân nghĩa của danh nhân văn hóa thế giới, anh hùng giải phóng dân tộc Nguyễn Trãi ở thế kỷ 15, thì tinh thần an dân là cốt lõi – “Việc nhân nghĩa cốt ở an dân”. Tinh thần đó được nâng cao, được “cập nhật” tính thời đại trong tư tưởng Hồ Chí Minh; được biểu hiện sinh động nhất trong cuộc cách mạng tháng Tám và trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc sau khi cách mạng thành công.
Cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân trong mùa thu tháng 8/1945 do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo là cuộc cách mạng vĩ đại nhất trong lịch sử dân tộc; vì nó không những giành lại độc lập, tự do cho Tổ quốc từ tay hai kẻ thù cùng một lúc là phát xít Nhật và thực dân Pháp; mà còn lật đổ chế độ phong kiến, xây dựng chế độ dân chủ cộng hoà; có nghĩa là quyền lực nhà nước không phải chuyển từ tay tập đoàn thống trị này sang tập đoàn thống trị khác mà hoàn toàn thuộc về nhân dân. Một chính quyền của dân, do dân và vì dân lần đầu tiên được thành lập trên đất nước Việt Nam. Cũng là lần đầu tiên mỗi công dân Việt Nam được thật sự làm chủ đất nước.
Chính vì quyền và trách nhiệm làm chủ đất nước của mỗi người dân mà sau khi giành được chính quyền, ngân khố quốc gia gần như trống không, nhưng đồng bào mọi thành phần, mọi tầng lớp đã đóng góp công sức và của cải vô cùng to lớn và quí giá cho chính quyền mới đề tổ chức thành công lễ Tuyên bố Độc lập, khai sinh ra Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong thời gian nhanh nhất, sau đó là tiến hành tổng tuyển cử tự do trong cả nước để bầu ra Quốc hội của nước Việt Nam mới; đồng thời chuẩn bị nhân, tài, vật, lực cho cuộc kháng chiến trường kỳ.
Cũng nhờ quyền và trách nhiệm làm chủ đó của mỗi công dân mà sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, đồng bào Nam bộ đã bước vào cuộc kháng chiến chống cuộc tái xâm lăng của thực dân Pháp. Gậy tầm vông, giáo mác đã đối đầu với xe tăng, đại bác của quân thù, những đồng chí, đồng bào xuất phát bằng chân trần, nón lá đã kìm chân và đánh thắng đội quân nhà nghề của một cường quốc sau 9 năm trường kỳ kháng chiến. Tư cách và trách nhiệm làm chủ đất nước của mỗi người dân còn được thể hiện vô cùng sinh động trong cuộc kháng chiến chống Mỹ kéo dài 20 năm, trở thành chủ nghĩa anh hùng cách mạng, đưa dân tộc ta vượt qua những thử thách hiểm nghèo nhất để vĩnh viễn được sống trong tự do, độc lập.
Quyền và trách nhiệm làm chủ của người dân đã làm cho đất nước trường tồn qua mọi thử thách. Đó cũng là nhờ có chính quyền thật sự của dân, do dân và vì dân; chính quyền trên nền tảng pháp quyền Hồ Chí Minh.
Từ đỉnh cao của tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng ta nhìn lại lịch sử càng thấm thía hơn bản tổng kết lịch sử của Nguyễn Trãi về nguyên nhân quốc gia Đại Việt bị quân Minh đô hộ; đó là do “chính sự phiền hà” khiến “lòng dân oán hận” để quân giặc “thừa cơ” cướp nước và lũ gian tà “bán nước cầu vinh”.