Đội Quản lý thị trường số 3, Cục quản lý thị trường TP. Cần Thơ kiểm tra cửa hàng kinh doanh thuốc lá nhập lậu trên địa bàn quận Ninh Kiều. Ảnh: TTXVN.
Nhiễu thông tin về thuốc lá thế hệ mới
Những năm gần đây, trên thị trường Việt Nam xuất hiện nhiều loại thuốc lá thế hệ mới nhưng chủ yếu qua đường “xách tay” các loại thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử.
Theo thống kê sơ bộ của cơ quan chức năng, nếu như năm 2015, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở 34 tỉnh, thành phố chỉ khoảng 0,2%, thì tới nay đã tăng 18 lần, lên khoảng 3,6%. Toàn bộ sản phẩm thuốc lá mới trên thị trường đều là sản phẩm nhập lậu không rõ nguồn gốc xuất xứ, không bảo đảm an toàn chất lượng, gây nhiều quan ngại cho người dùng do các sản phẩm chính hãng chưa được phép tham gia thị trường.
Không chỉ vậy, trên thị trường còn có những sản phẩm trá hình thuốc lá thế hệ mới, chứa các loại hoá chất không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng. Điều này gây ra không ít khó khăn cho việc quản lý thị trường, gây ảnh hưởng lớn về kinh tế, xã hội, nhất là tác động tiêu cực đến thế hệ trẻ.
Ông Nguyễn Quang Huy, Phó Cục trưởng Cục Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh cho biết: Trong giai đoạn từ năm 2022 đến nay, Cục Quản lý thị trường thành phố đã kiểm tra, xử lý hàng trăm vụ vi phạm, xử phạt với số tiền hơn 1,4 tỷ đồng, buộc tiêu hủy 15.271 đơn vị sản phẩm thuốc lá điện tử, phụ kiện thuốc lá điện tử, tinh dầu, với tổng trị giá hơn 2,8 tỷ đồng.
Theo đại diện Cục Quản lý thị trường TP Hồ Chí Minh, qua kiểm tra, xử lý cho thấy, mặt hàng thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng trên thị trường được đưa về Việt Nam qua đường nhập khẩu phi thương mại, không có hóa đơn chứng minh nguồn gốc hàng hóa.
“Do các sản phẩm thuốc lá mới chưa được quy định cụ thể trong Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá và các quy định pháp luật dẫn tới khó khăn trong việc xác định loại mặt hàng để xử lý theo quy định pháp luật”, ông Nguyễn Quang Huy cho biết.
Cụ thể, luật hiện chỉ có khái niệm về thuốc lá và chế tài xử lý các hành vi vi phạm liên quan thuốc lá còn với thuốc lá thế hệ mới lại chưa có một chế tài cụ thể liên quan nên không có cơ sở để coi đây là mặt hàng cấm hoặc bị hạn chế.
Quản lý đồng thời để giảm thiểu bất cập
Nhiều ý kiến cho rằng, Việt Nam cần có chính sách quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn. Việc này được cho là cần thiết để đảm bảo tính bao quát, nhất quán, công bằng đối với các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng cho các cơ quan thanh kiểm tra, đẩy lùi vấn nạn hàng lậu, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và giúp tăng thu ngân sách.
Ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) đề xuất: Cần sớm đưa các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào quản lý đồng bộ dưới cùng một khung pháp lý mà không cần bước thí điểm. Việt Nam nên khảo cứu thêm các kinh nghiệm quốc tế giúp quản lý thuốc lá thế hệ mới hiệu quả và bảo vệ sức khỏe của cộng đồng.
“Thuốc lá thế hệ mới, đặc biệt loại có chứa nguyên liệu thuốc lá, phù hợp với định nghĩa của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá 2012. Thuốc lá thế hệ mới dù là nung nóng hay dung dịch có chứa nicotin thì đều là thuốc lá và sản xuất, kinh doanh thuốc lá là ngành nghề kinh doanh có điều kiện”, đại diện Bộ Tư pháp nêu.
Phát hiện hàng trăm sản phẩm thuốc lá điện tử chưa rõ nguồn gốc tại Đồng Nai. Ảnh: TTXVN
Hiện, Bộ Công Thương dự kiến đưa mặt hàng sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của Nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.
Trên thị trường hiện nay có 2 loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử, trong đó thuốc lá điện tử bao gồm 2 loại là hệ thống đóng và hệ thống mở. Ở thuốc lá điện tử hệ thống đóng, chỉ có đầu dung dịch đã được pha chế và đóng gói kín theo đúng tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất mới có thể sử dụng được cho thuốc lá điện tử hệ thống đóng. Người dùng không thể thay đổi nồng độ, hay pha trộn thêm các loại chất khác. Do đó, chất lượng dung dịch được đảm bảo từ nhà sản xuất theo đúng quy chuẩn kỹ thuật yêu cầu và vì vậy, tính an toàn được đảm bảo hơn rất nhiều so với thuốc lá điện tử hệ thống mở. Trên thị trường cũng có loại thuốc lá điện tử dùng một lần thuộc nhóm thuốc lá điện tử hệ thống đóng với đầu chứa dung dịch được gắn liền với thiết bị điện tử. Sản phẩm không thể tái sử dụng.
Về cơ chế hoạt động, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng đều không sử dụng phương pháp đốt cháy như thuốc lá truyền thống mà sử dụng thiết bị điện tử để chuyển hóa thành khí hơi (aerosol) có chứa nicotin. Đặc tính kỹ thuật khác biệt này giúp người dùng có thể tiếp cận nicotin mà không phải hít khói thuốc lá độc hại, có tiềm năng trong việc giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho người sử dụng và cộng đồng.
Vì vậy, nhiều tổ chức uy tín như Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (US FDA) hay Cơ quan Y tế Cộng đồng Anh (PHE) đã nhận định rằng thuốc lá thế hệ mới có tiềm năng giảm thiểu tác hại của thuốc lá.
Một số chuyên gia cho rằng: Thuốc lá thế hệ mới hiện không có trong danh mục hàng hóa bị cấm kinh doanh theo các quy định hiện hành nên cần xây dựng khung pháp lý phù hợp để cho lưu thông. Tuy nhiên, nếu chỉ cho phép lưu thông trước thuốc lá làm nóng sẽ làm khung chính sách thiếu toàn diện, gây bất bình đẳng trong chính sách quản lý. Chưa kể, cách thức này cũng không giải quyết được vấn đề về bảo vệ sức khỏe người dùng trước hàng nhập lậu không rõ nguồn gốc, thậm chí càng làm cho mặt trận chống thuốc lá lậu diễn biến thêm phức tạp do thiếu vắng thuốc lá điện tử hợp pháp, trong khi đây mới là nhu cầu chính của người tiêu dùng tại Việt Nam, đồng thời gây thất thoát lớn cho nguồn ngân sách Nhà nước.
Do đó, với nhu cầu ngày càng tăng cao của người tiêu dùng trong việc tìm kiếm những giải pháp thay thế thuốc lá truyền thống, nhiều ý kiến cho rằng, nên cho phép lưu thông thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng một cách đồng bộ; đồng thời để người dùng có thể được tiếp cận với các sản phẩm hợp pháp, được kiểm soát nghiêm ngặt hơn trong việc đảm bảo phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn, giảm thiểu các rủi ro cho sức khỏe người dùng đến từ các sản phẩm nhập lậu, không rõ nguồn gốc.