Khách hàng giao dịch tại Chứng khoán Bảo Việt, số 8 Lê Thái Tổ, Hà Nội. Ảnh minh họa: Trần Việt/TTXVN
Cụ thể, cơ quan quản lý sẽ sửa đổi một số quy định tại 4 thông tư nhằm cải thiện 2 nhóm vấn đề chính là ký quỹ trước giao dịch và yêu cầu về quyền tiếp cận thông tin bình đẳng, kịp thời của nhà đầu tư nước ngoài.
Theo thông tin từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, các đề xuất liên quan tới vấn đề không yêu cầu ký quỹ trước giao dịch đối với nhà đầu tư tổ chức nước ngoài đã được trao đổi với các tổ chức quốc tế, các tổ chức xếp hạng thị trường, các thành viên thị trường, tham vấn từ Ngân hàng Thế giới và về cơ bản đều nhận được sự đồng thuận, cũng như đánh giá có tính khả thi.
Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết: Việc đề xuất sửa đổi các quy định pháp lý lần này là một trong những giải pháp quan trọng nhằm thực hiện chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài chính về việc tích cực thực hiện giải pháp liên quan đến phát triển thị trường chứng khoán; trong đó, có nghiên cứu tháo gỡ vướng mắc của nhà đầu tư nước ngoài hướng tới mục tiêu nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi để thu hút vốn đầu tư, đặc biệt là vốn đầu tư nước ngoài.
Theo đó, trong số các vấn đề cần cải thiện để đạt mục tiêu nâng hạng, nhóm 2 vấn đề chính là ký quỹ trước giao dịch (pre-funding) và yêu cầu về quyền tiếp cận thông tin bình đẳng, kịp thời của nhà đầu tư nước ngoài có thể xử lý được thông qua việc sửa đổi, bổ sung một số văn bản pháp lý trong lĩnh vực chứng khoán thuộc thẩm quyền của Chính phủ và Bộ Tài chính.
Lãnh đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, thời gian vừa qua, cơ quan quản lý đã tổ chức nhiều cuộc họp, trao đổi với tổ chức xếp hạng thị trường FTSE Russell, các thành viên thị trường, các bộ, ngành có liên quan. Đồng thời, tham vấn từ Ngân hàng Thế giới để tìm ra giải pháp đối với vấn đề “không yêu cầu ký quỹ trước giao dịch” cho Nhà đầu tư nước ngoài.
Theo đó, giải pháp được đưa ra là cho phép các công ty chứng khoán có đủ năng lực được cung cấp dịch vụ không yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài phải có đủ 100% tiền trước thời điểm đặt lệnh mua chứng khoán mà chỉ yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài có đủ tiền trước thời điểm thành viên lưu ký phải xác nhận kết quả giao dịch và nghĩa vụ thanh toán với Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC).
Trường hợp đến thời điểm quy định, nhà đầu tư nước ngoài không có đủ tiền thì nghĩa vụ thanh toán của nhà đầu tư nước ngoài sẽ được chuyển sang công ty chứng khoán. Tuy nhiên, để đảm bảo tính khả thi và sự an toàn, cơ quan quản lý để xuất chỉ áp dụng cho nhà đầu tư tổ chức nước ngoài
“Giải pháp này về cơ bản nhận được sự đồng thuận và đánh giá có tính khả thi từ phía thành viên thị trường và Ngân hàng Thế giới, FTSE Russell”, lãnh đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước thông tin.
Như vậy, việc xử lý vấn đề không yêu cầu ký quỹ trước giao dịch được coi là sẽ tháo gỡ vướng mắc lớn nhất liên quan đến việc nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam theo các tiêu chí của FTSE Russell. Giải pháp này cũng được coi là giúp cơ chế giao dịch của thị trường chứng khoán Việt Nam tương đồng với cơ chế giao dịch của nhiều thị trường chứng khoán trên thế giới.
Tuy nhiên, để thu hẹp các rủi ro có thể phát sinh cho thị trường khi triển khai dịch vụ này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng đã đề xuất một số nội dung liên quan đến đối tượng sử dụng dịch vụ và đối tượng áp dụng.
Việc đề xuất đối tượng được thực hiện giao dịch không ký quỹ 100% áp dụng với nhà đầu tư là tổ chức nước ngoài đã được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên nhiều khía cạnh. Theo đó, qua quá trình phân tích và tham vấn kỹ các chuyên gia, tổ chức và thành viên thị trường, việc chỉ áp dụng đối với nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức mà không áp dụng đối với nhà đầu tư trong nước vẫn đảm bảo yếu tố công bằng, do hiện nay chỉ có nhà đầu tư trong nước được sử dụng dịch vụ vay tiền mua chứng khoán (vay ký quỹ - margin), trong khi nhà đầu tư nước ngoài hiện không được phép vay tiền mua chứng khoán.
Bên cạnh đó, trên thị trường hiện nay có khoảng 7,39 triệu tài khoản chứng khoán; trong đó, số tài khoản chứng khoán của nhà đầu tư nước ngoài là 45.4 tài khoản, bao gồm 4.551 tài khoản nhà đầu tư tổ chức nước ngoài.
Mặc dù số lượng tài khoản của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài chỉ chiếm 10% nhưng thống kê trên HOSE trong giai đoạn từ năm 2020 đến ngày 31/12/2023, giá trị giao dịch mua/bán của Nhà đầu tư tổ chức nước ngoài luôn đạt trên 94% tổng giá trị giao dịch của toàn bộ nhà đầu tư nước ngoài. Do đó, nhà đầu tư nước ngoài đối tượng chính cần giải quyết vướng mắc trong nâng hạng thị trường chứng khoán
Theo kinh nghiệm quốc tế, nhà đầu tư tổ chức nước ngoài thường tuân thủ nghĩa vụ thanh toán, ít xảy ra trường hợp không thực hiện nghĩa vụ thanh toán trong các giao dịch không ký quỹ trước giao dịch nên rủi ro thấp.
Như vậy, đề xuất chỉ áp dụng cho nhà đầu tư tổ chức nước ngoài là phương án phù hợp đảm bảo mục tiêu nâng hạng cũng như giảm đáng kể rủi ro cho các công ty chứng khoán và hệ thống bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán.
Cũng theo đề xuất của cơ quan quản lý, đối tượng được cung cấp dịch vụ là những công ty chứng khoán có tình hình tài chính tốt, đáp ứng điều kiện cung cấp dịch vụ bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán, đủ hạn mức để đáp ứng việc thanh toán cho giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư nước ngoài sử dụng dịch vụ này trong trường hợp nhà đầu tư nước ngoài tạm thời mất khả năng thanh toán.
Để giảm thiểu rủi ro, cơ quan quản lý còn đề xuất bổ sung quy định trong trường hợp công ty chứng khoán đầu tư vượt quá hạn mức do cung cấp dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, công ty chứng khoán không được tiếp tục cung cấp dịch vụ nêu trên cho đến khi tuân thủ hạn mức đầu tư theo quy định pháp luật hiện hành.
Hiện tại, các quy định liên quan đến giao dịch cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch; thanh toán giao dịch chứng khoán và hoạt động của công ty chứng khoán đang quy định tại Thông tư 120/2020/TT-BTC quy định giao dịch cổ phiếu niêm yết, đăng ký giao dịch và chứng chỉ quỹ, trái phiếu doanh nghiệp, chứng quyền có bảo đảm niêm yết trên hệ thống giao dịch chứng khoán; Thông tư 119/2020/TT-BTC quy định hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán giao dịch chứng khoán và Thông tư 121/2020/TT-BTC quy định về hoạt động của công ty chứng khoán. Các quy định này hiện đang thực thi tốt, đảm bảo hoạt động giao dịch, bù trừ và thanh toán chứng khoán trên thị trường chứng khoán được ổn định, thông suốt.
Tuy nhiên, để đáp ứng mục tiêu nâng hạng và thực hiện giải pháp nhằm khắc phục vấn đề yêu cầu ký quỹ trước giao dịch từ phía nhà đầu tư nước ngoài, Ủy ban Chứng khoán đề xuất sửa đổi, bổ sung một số nội dung tại các văn bản trên.
Cụ thể, cơ quan quản lý sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 120/2020/TT-BTC để bổ sung quy định về việc nhà dầu tư tổ chức nước ngoài sử dụng dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền được đặt lệnh mua chứng khoán mà không cần đủ tiền trước khi đặt lệnh.
Cùng với đó, sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 119/2020/TT-BTC để bổ sung quy định xử lý trường hợp nhà đầu tư tổ chức nước ngoài sử dụng dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền mất khả năng thanh toán thì nghĩa vụ thanh toán của nhà đầu tư tổ chức nước ngoài sẽ được chuyển sang công ty chứng khoán nơi nhà đầu nước ngoài đặt lệnh thông qua tài khoản tự doanh của công ty chứng khoán.
Bên cạnh đó, sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 121/2020/TT-BTC để bổ sung quy định về hoạt động và trách nhiệm của công ty chứng khoán trong việc giao dịch, thanh toán giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư nước ngoài trong trường hợp công ty chứng khoán được cung cấp dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền, cũng như quy định về việc áp dụng hạn mức đầu tư của công ty chứng khoán khi thực hiện dịch vụ này.
Ngoài ra, sẽ sửa đổi, bổ sung Thông tư 96/2020/TT-BTC hướng dẫn công bố thông tin trên thị trường chứng khoán do Bộ trưởng Bộ Tài chính ban hành để bổ sung quy định miễn trừ trách nhiệm công bố thông tin trước giao dịch của người nội bộ, người có liên quan của người nội bộ là công ty chứng khoán khi công ty chứng khoán thực hiện nghĩa vụ thanh toán đối với giao dịch nhà đầu tư nước ngoài sử dụng dịch vụ giao dịch không ký quỹ 100% tiền bị mất khả năng thanh toán.
Đề xuất sửa đổi này là do việc công bố thông tin này là bất khả kháng với công ty chứng khoán khi mà việc xử lý mất khả năng thanh toán được tự động điều chuyển từ tài khoản mua chứng khoán của khách hàng sang tài khoản tự doanh của công ty chứng khoán.