Chế biến cá ngừ đại dương đông lạnh xuất khẩu tại nhà máy của Công ty Cổ phần Thủy sản Bình Định. Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN
Bà Nguyễn Thị Vân Hà, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản cho biết, các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá ngừ thúc đẩy xuất khẩu sang 2 thị trường lớn là Mỹ và châu Âu, tạo nên thành tích tăng trưởng mới so với năm 2023. Dự báo đến hết tháng 6/2024, tăng trưởng xuất khẩu cá ngừ sang thị trường Mỹ ước đạt hơn 37%, còn thị trường châu Âu ước đạt tăng trưởng hơn 23% so với cùng kỳ năm 2023. Các thị trường khác như Israel, Nga và Hàn Quốc đang tăng mạnh nhất, lần lượt là 55%, 70% và 76%...
Tuy sự tăng trưởng trong xuất khẩu cá ngừ có nhiều ấn tượng, nhưng các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá ngừ vẫn đang đối diện với nhiều yếu tố cần giải quyết trong nguồn nguyên liệu cá ngừ. Đơn cử, Việt Nam đang ráo riết thực hiện chống khai thác bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU). Cộng đồng ngư dân Việt Nam cùng đội tàu khai thác xa bờ cũng nỗ lực truy xuất nguồn gốc cho nguyên liệu hải sản, trong đó có nguyên liệu cá ngừ, lại gặp nhiều trục trặc bởi hệ thống thiết bị giám sát hành trình bị lỗi liên tục.
Bà Cao Thị Kim Lan, Giám đốc Công ty cổ phần Thủy sản Bình Định (BIDIFISCO) cho biết, hiện ngành hàng này đang gặp khó. Cụ thể, liên quan nguyên liệu khai thác trong nước, nhiều doanh nghiệp trong ngành cá ngừ đều phản ánh là thực sự khó làm giấy xác nhận nguyên liệu (S/C). Dù doanh nghiệp đã tăng cường làm việc với các đầu mối và kiểm tra kỹ lưỡng, nhưng vẫn vô cùng thấp thỏm sau khi đã chốt mua xong nguyên liệu.
Nhiều lý do khiến các doanh nghiệp mua nguyên liệu xong không được cấp S/C do một số vấn đề ở các khâu phía trước mà doanh nghiệp rất khó để biết rõ, như vấn đề xác nhận điều kiện an toàn thực phẩm tàu cá hay vấn đề tàu cá khai thác ở vùng biển không đúng quy định… Dù những tàu cá này vẫn được phép ra khơi khai thác bình thường, được kiểm tra và cho phép cập cảng bình thường.
Với đội ngũ khai thác trên biển, các tàu khai thác xa bờ cũng gặp trở ngại do hệ thống giám sát qua mạng VNPT bị lỗi liên tục làm cho tàu cá mất kết nối giám sát hành trình từ 6 tiếng trở lên, có tàu mất đến 2 - 3 ngày nên ảnh hưởng trực tiếp đến khâu làm giấy S/C của doanh nghiệp.
"Thêm vào đó, Nghị định 37/2024/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 26/2029/NĐ-CP của Chính phủ về quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thuỷ sản vừa có hiệu lực từ tháng 5/2024 chưa phù hợp, thiếu khả thi và sẽ có những tác động tiêu cực đến sản xuất và xuất khẩu bình thường của ngành cá ngừ", bà Cao Thị Kim Lan nêu ý kiến.
Theo bà Cao Thị Kim Lan, quy định kích thước tối thiểu cho phép khai thác cá ngừ vằn 500 mm (nửa mét) là hoàn toàn không phù hợp với thực tế. Size 500 mm trở lên chỉ chiếm tỷ lệ trung bình 5 - 7% trong các lô khai thác ngừ vằn hiện nay. Tiêu chuẩn thương mại quốc tế bình thường hiện nay nhỏ hơn rất nhiều và đặc biệt chưa thấy quốc gia nào quy định cấm khai thác ngừ vằn nhỏ hơn 500 mm.
Ủy ban Nghề cá Trung - Tây Thái Bình Dương (WCPFC) cũng chưa có bất cứ báo cáo hay thông báo nào rằng cá ngừ vằn bị khai thác quá mức hay quy định khai thác theo size cỡ. Quy định này sẽ khiến ngư dân phải thay đổi lưới có kích thước mắt lưới đáp ứng, các tổ chức quản lý cảng cá thêm tiêu chí "ngư cụ" vào phần kiểm tra cấp phép xuất bến - cập bến và các doanh nghiệp sẽ không có nguồn nguyên liệu ngừ vằn để thu mua sản xuất xuất khẩu.
Các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu cá ngừ chia sẻ, các quy định này là để đáp ứng các yêu cầu về quản lý nhà nước cũng như đáp ứng yêu cầu của các thị trường, doanh nghiệp rất đồng hành và tuân thủ. Tuy nhiên, những quy định mới cũng đã gây tác động không nhỏ tới các nhà cung cấp, gây tâm lý e ngại khó đáp ứng được khi phát sinh thêm nhiều yêu cầu về mặt chứng từ có liên quan như: yêu cầu nội dung chứng nhận y tế H/C, yêu cầu chứng từ C/C (chứng minh sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ của quốc gia), giấy phép khai thác, thời gian khai báo trước khi tàu cập cảng… Một số quốc gia và một số nhà cung cấp đã từ chối các yêu cầu mới này, đồng nghĩa chúng ta sẽ mất đi nguồn cung.
Về phía Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam cũng đã có thông báo đến Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đồng thời kiến nghị xem xét sửa đổi quy định để có thể cấp giấy xác nhận nguyên liệu S/C ngay cho doanh nghiệp khi đã hoàn thành việc bốc dỡ nguyên liệu từ tàu cá có sự giám sát của nhân viên cảng về chủng loại, khối lượng... tại cảng cá; có hướng dẫn, chỉ đạo việc giải quyết giấy S/C cho những trường hợp tàu cá bị mất kết nối do lỗi của nhà cung cấp dịch vụ được xác nhận.
Đại diện Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam cho biết, tiềm năng và dư địa cho ngành cá ngừ Việt Nam còn lớn hơn nhiều nếu toàn ngành nỗ lực vượt qua những thách thức nội tại, giải quyết được những khó khăn với sự quan tâm và hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước. Các doanh nghiệp xuất khẩu kỳ vọng năm 2024, cá ngừ Việt Nam sẽ có cơ hội quay lại mốc 1 tỷ USD nếu những bất cập về vấn đề nguyên liệu được tháo gỡ.