Các ngành kinh tế, các doanh nghiệp mang tính mũi nhọn, có khả năng vươn ra chiếm lĩnh thị trường khu vực và thế giới chưa nhiều. Trong khi đó, hội nhập kinh tế quốc tế đang đối mặt với nhiều thách thức khi chủ nghĩa bảo hộ đang gia tăng.
Trong bối cảnh đó, việc phát huy nội lực để xây dựng một nền kinh tế tự chủ và không bị “hòa tan” trong hội nhập đang là yêu cầu cấp bách đặt ra.
Nhiều ngành hàng xuất khẩu phải tăng sức cạnh tranh. Ảnh: Nam Thái/TTXVN |
Hội nhập kinh tế quốc tế đang đối mặt với nhiều thách thức khi chủ nghĩa bảo hộ đang trỗi dậy và thương mại tự do bị lấn lướt. Điều này có thể sẽ trở thành một điểm mốc quan trọng đối với tiến trình của nền kinh tế toàn cầu trong tương lai.
Nhận diện thực chất của làn sóng bảo hộ mậu dịch đang diễn ra, các chuyên gia kinh tế cho rằng, dấu hiệu rõ nét nhất tại 3 nền kinh tế hàng đầu thế giới là Mỹ, Trung Quốc và Anh.
Tại Trung Quốc, nền kinh tế thứ hai thế giới, vốn được xem là hưởng lợi từ thương mại tự do đang theo đuổi một chính sách giảm nhập khẩu triệt để trong khi cố gắng thúc đẩy xuất khẩu càng nhiều càng tốt. Còn tại châu Âu, nước Anh đã kiên quyết rời khỏi EU và tiến hành đàm phán lại toàn bộ những quy chế thương mại với châu Âu.
Tại Mỹ, một trong các hành động lập pháp đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump là tuyên bố rút lui khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Đây là một quyết định gây sốc bởi Hiệp định TPP đã là một tia hy vọng trong bối cảnh hoạt động thương mại thế giới ảm đạm và tăng trưởng toàn cầu yếu.
Có nhiều kịch bản được đưa ra trong việc nhìn nhận phía sau vấn đề bảo hộ trên. Tuy nhiên, nhiều ý kiến đồng quan điểm là dường như các nhà lãnh đạo của những nền kinh tế lớn nhất thế giới đã không còn đặt nhiều niềm tin vào hiệu quả của tự do thương mại nữa.
Chủ nghĩa bảo hộ đang có xu hướng đi lên, tương lai của TPP ra sao vẫn là câu hỏi đang bỏ ngỏ. Nhưng dù TPP không thành hiện thực thì những cơ chế thay thế vẫn đang được các nước tiếp tục bàn bạc. Các chuyên gia kinh tế quốc tế cũng đánh giá cao vai trò “đầu tàu” của Mỹ trong TPP, nhưng việc không có Mỹ cũng không phải là TPP đã bị vô hiệu hoá.
Đối với Việt Nam, Việt Nam vẫn đang trong quá trình hội nhập kinh tế một cách sâu rộng với hàng loạt các hiệp định thương mại đa phương và song phương không chỉ riêng TPP. Trong bối cảnh tự do hóa thương mại đang bị lấn át, Việt Nam ngày càng tự tin khẳng định năng lực cạnh tranh và hội nhập, đặc biệt tại các sân chơi lớn của kinh tế thế giới.
Về cơ bản, TPP được kỳ vọng mang lại lợi ích cho các nền kinh tế tham gia; trong đó có Việt Nam. Mặc dù vậy, dù không có TPP thì Việt Nam vẫn rộng cửa hội nhập quốc tế qua các hiệp định khác; trong đó có các đối tác thuộc nhóm đàm phán TPP.
Tại nhiều diễn đàn trong nước và quốc tế, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã khẳng định, cho dù không tham gia hoặc có tham gia TPP, Việt Nam vẫn là một nền kinh tế tiếp tục hội nhập sâu rộng vào quốc tế. Bởi vì Việt Nam có nhiều hiệp ước kinh tế khác, đảm bảo quá trình hội nhập kinh tế thế giới.
Thủ tướng cũng nhấn mạnh, nền kinh tế Việt Nam cần có những điều chỉnh vĩ mô phù hợp với một tương lai không TPP, nhưng chắc chắn đó không phải là những bước lùi đối với cam kết cải cách cần thiết mà Việt Nam đã quyết tâm khi thương lượng TPP.
Đối với Việt Nam, TPP là quan trọng nhưng không phải là kênh hội nhập duy nhất. Ngoài TPP, Việt Nam còn có FTA với EU, với liên minh kinh tế Á-Âu, có AEC và ASEAN+6 và một số hiệp định FTA khác đã ký hoặc đang đàm phán.
Những hiệp định này bao gồm hầu như tất cả các đối tác kinh tế quan trọng nhất của Việt Nam. Riêng Mỹ, Việt Nam vẫn có Hiệp định thương mại song phương (BTA) và hiệp định BTA+ được ký trước khi Việt Nam tham gia WTO làm nền tảng quan hệ kinh tế giữa hai bên.
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, dù không có TPP thì Việt Nam vẫn có nhiều cơ hội từ các đối tác còn lại của TPP, đặc biệt là các nước lớn như Nhật Bản, Australia, Ấn Độ... Việt Nam cùng với các nước này có thể tạo thành một vành đai, một liên kết kinh tế mới.
Cùng với đó, Việt Nam có FTA với EU; trong đó với mỗi nước lớn trong thành viên EU, Việt Nam đều đã xây dựng được những quan hệ cơ bản, là đối tác chiến lược, đối tác hợp tác toàn diện…. Việc cần làm là Việt Nam thúc đẩy tiếp các mối quan hệ đó để tạo nền tảng cho sự phát triển quan hệ lâu dài và qua đó góp phần quan trọng tạo nền tảng cho Việt Nam vượt lên.
Đánh giá về tác động đối với thương mại, Chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, ông Sebastian Eckardt nhận định: Dù TPP không thành hiện thực thì cũng không ảnh hưởng nhiều đến Việt Nam. Vì đến thời điểm hiện tại, TPP vẫn chưa diễn ra, các quan hệ thương mại, đầu tư của Việt Nam vẫn có những kết quả khả quan, và Việt Nam còn nhiều tiềm năng tăng trưởng.
TS Lê Quốc Phương, Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Thương mại và Công nghiệp, Bộ Công Thương cho rằng, thương mại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng xuất khẩu với những hiệp định thương mại đang ký hoặc sẽ ký với các nước đối tác.
Bởi thời gian vừa qua Việt Nam đã có những bước đi để chuẩn bị cho hiệp định này. Hơn nữa, các doanh nghiệp Việt Nam đã nhận thức được nhu cầu cần thiết phải cải cách để nâng cao năng lực cạnh tranh với các đối thủ quốc tế khi Việt Nam ngày càng hội nhập, dù có hay không có TPP.
TS Phương cũng nhấn mạnh, dù tham gia hay không tham gia TPP nữa, những nỗ lực cải cách để đảm bảo tuân thủ các điều khoản của Hiệp định TPP không nên dừng lại. Vừa qua, Chính phủ Việt Nam đã cố gắng đẩy mạnh thông qua 30 dự luật từ luật lao động, kinh doanh, thương mại… nhằm đáp ứng những yêu cầu TPP và đây là điều nên được tiếp tục.
Nội lực tốt sẽ cạnh tranh tốt Trước làn sóng của chủ nghĩa bảo hộ đang lan rộng cùng những hệ quả của nó, nhiều chuyên gia kinh tế đã không giấu được sự quan ngại cho tương lai của nền kinh tế Việt Nam - vốn có độ mở rất cao và phụ thuộc nhiều vào vốn đầu tư nước ngoài (FDI)- luồng vốn có thể bị suy giảm sau khi Mỹ rút khỏi TPP.
Nhưng câu trả lời của Việt Nam là rõ ràng. TPP đối với Việt Nam là một động lực, một cơ hội cho phát triển, nhưng động lực đó, cơ hội đó không đến từ bên ngoài mà là từ nỗ lực tự thân. Việc Mỹ rút khỏi TPP cũng đang tạo ra thách thức trong quá trình hội nhập quốc tế mà một trong những giải pháp quan trọng đó là phát huy nội lực và sự tự chủ của nền kinh tế.
Đối với Việt Nam, trước TPP, Việt Nam đã gia nhập WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới), ký các hiệp định thương mại song phương và đa phương với Hoa Kỳ, EU, ASEAN… Nông dân, công nhân và doanh nhân Việt Nam vẫn sẵn sàng với hội nhập kinh tế và đã đạt được những thành quả đáng tự hào mặc dù phải chịu áp lực cạnh tranh rất lớn từ các bạn hàng có điều kiện thuận lợi hơn về thuế suất, lãi suất ngân hàng và môi trường sản xuất kinh doanh.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng từng khẳng định, Việt Nam sẽ tiếp tục quá trình đổi mới, đẩy mạnh chuẩn bị trong nước để bảo đảm thực thi có hiệu quả cam kết của các FTA mà Việt Nam đã và sẽ tham gia.
Nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan cho rằng, dù TPP ra sao thì cái quan trọng hơn là Việt Nam phải rút kinh nghiệm, bài học từ khi vào WTO. Đó là, Việt Nam cần phải chuẩn bị nội lực vững chắc mới là yếu tố quyết định hội nhập thành công.
“Nếu chúng ta không nắm lấy cam kết và chuẩn bị kỹ nội lực, mà không phải chỉ chuẩn bị trên thể chế mà chuẩn bị cả bằng nền tảng sản xuất, tái cấu trúc nền kinh tế thì chúng ta cũng sẽ không thu được cái mà chúng ta trông đợi”, nguyên Phó Thủ tướng Vũ Khoan nhấn mạnh.
Thực tế đã cho thấy, nội lực tốt, Việt Nam sẽ cạnh tranh tốt hơn. Thời gian qua, Việt Nam đã có những thế mạnh từ phát huy nội lực. Những mặt hàng như tôm, cá ba sa, hàng dệt may... của Việt Nam vẫn đang có mặt khắp trên thế giới và đang là mặt hàng chủ lực xuất khẩu của Việt Nam.
Các chuyên gia kinh tế cho rằng, quốc gia nào cũng cần lợi thế cạnh tranh và Việt Nam cần phát huy hết những lợi thế này. Những hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ hoặc hàng hóa Việt Nam gia công cho công ty Mỹ như cá ba sa, may mặc… đều có lợi thế cạnh tranh. Vì vậy, có TPP hay không, các công ty Mỹ vẫn cần hàng hoá của Việt Nam.
Tuy nhiên, nhìn vào thực tại, sức cạnh tranh của nền kinh tế, doanh nghiệp và sản phẩm của Việt Nam mặc dù đã được cải thiện nhưng vẫn còn yếu. Các ngành kinh tế, các doanh nghiệp mang tính mũi nhọn, có khả năng vươn ra chiếm lĩnh thị trường khu vực và thế giới chưa nhiều, chưa có khả năng đi đầu, kéo các ngành, các doanh nghiệp khác cùng phát triển...
Chính vì vậy, kinh tế Việt Nam cũng cần phải được xác định không nên quá phụ thuộc vào bên ngoài. Việt Nam cũng cần quan tâm nhiều hơn đến tầm quan trọng của kinh tế trong nước trong bối cảnh hội nhập mới.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, khu vực tư nhân đã và đang là một động lực vô cùng quan trọng cho phát triển kinh tế và cần phải có nhiều giải pháp để tạo niềm tin nhằm thu hút nguồn lực đầu tư từ khu vực này.
Tại cuộc họp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội về một số định hướng, nhiệm vụ và giải pháp thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đã nhấn mạnh: "Chính phủ đang chỉ đạo các Bộ ngành triển khai hàng loạt kế hoạch để vừa hội nhập sâu rộng vừa chuẩn bị tích cực cho nội lực đất nước. Hội nhập nhưng không hoà tan, bảo đảm tự chủ, mà muốn tự chủ thì thực lực phải mạnh lên”.