Bộ đội Đồn Biên phòng Diễn Thành, Bộ đội biên phòng tỉnh Nghệ An tuyên truyền phòng chống khai thác thuỷ sản bất hợp pháp, không theo quy định IUU cho ngư dân. Ảnh: Văn Tý/TTXVN
Về khung pháp lý, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phối hợp chặt chẽ với các Ủy ban của Quốc hội, các cơ quan của Chính phủ để nội luật hóa các quy định của EC về chống khai thác IUU và Chính phủ đã trình Quốc hội thông qua Luật Thủy sản vào tháng 11/2017. Đồng thời, Chính phủ ban hành 2 nghị định. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành 8 thông tư hướng dẫn. Đến năm 2019, khung pháp lý cơ bản đã được hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu chống khai thác IUU.
Hiện nay, Việt Nam đang tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung để phù hợp thực tiễn nghề cá Việt Nam và quy định quốc tế theo khuyến nghị của EC tại đợt thanh tra lần thứ 3 (sửa đổi, bổ sung Nghị định số 26/2019/NĐ-CP ngày 16/5/2019; Nghị định số 42/2019/NĐ-CP ngày 16/5/2019); trong đó Ủy Ban Thường vụ Quốc hội đã đồng ý đề nghị của Chính phủ về quy định việc sử dụng phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ để phát hiện vi phạm hành chính trong các hoạt động khai thác, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và nuôi trồng thủy sản nhằm thay thế Nghị định số 42/2019/ND-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành các chương trình, đề án, quy hoạch để phát triển ngành thủy sản bền vững, có trách nhiệm, hội nhập quốc tế và chống khai thác IUU để thực hiện có hiệu quả Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 339/QĐ-TTg ngày 11/3/2021.
Về quản lý đội tàu, thực hiện khuyến nghị của EC về cắt giảm số lượng tàu cá và cường lực khai thác, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các địa phương rà soát lại toàn bộ số lượng tàu cá, cập nhật dữ liệu tàu cá vào cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia VNFishbase. Đồng thời, ban hành văn bản chỉ đạo địa phương tạm dừng việc cấp văn bản chấp thuận đóng mới cho tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 15m trở lên, tạm dừng cấp văn bản chấp thuận cho phép cải hoán tàu cá có chiều dài dưới 15m thành tàu có chiều dài từ 15m trở lên từ ngày 20/12/2022.
Cùng với đó, tổ chức rà soát và xem xét điều chỉnh giảm số hạn ngạch Giấy phép khai thác thủy sản tại vùng ven bờ và vùng lộng sát thực với số tàu cá hiện có của địa phương, phù hợp với quy định tại Điều 49 Luật Thủy sản năm 2017.
Đến nay, đã có 26/28 tỉnh, thành phố ven biển trực thuộc Trung ương thực hiện xong việc rà soát, kiểm kê tàu cá hiện có tại địa phương, xác định hạn ngạch khai thác thủy sản tại vùng biển ven bờ và vùng lộng theo quy định. Kết quả rà soát đến tháng 12/2022, cả nước giảm 9.789 tàu cá so với năm 2019.
Ngoài ra, phần mềm cơ sở dữ liệu VNfishbase đã triển khai tại 31 tỉnh, thành phố có tàu tham gia khai thác hải sản, đáp ứng cơ bản các yêu cầu về nghiệp vụ quản lý khai thác thủy sản. Tàu cá được cấp phép còn hạn đã đăng ký và cập nhật lên cơ sở dữ liệu VNFishbase.
Đồng thời, cả nước đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) trên tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên, đạt tỷ lệ 97,65%. Số lượng tàu cá chưa lắp đặt thiết bị VMS đã được các địa phương lập danh sách để theo dõi, quản lý; trong đó hầu hết là các tàu cá đang nằm bờ, ngưng hoạt động, thuộc diện xóa đăng ký… Đặc biệt, hệ thống giám sát tàu cá đã được triển khai đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, chia sẻ, kết nối giữa các cơ quan, đơn vị chức năng liên quan; tổ chức trực ban 24/24 giờ theo dõi, kiểm soát hoạt động tàu cá trên biển.
Lực lượng biên phòng địa phương kiểm tra, kiểm soát điều kiện của tàu cá theo quy định (giấy tờ, trang thiết bị, lao động trên tàu…) trước khi xuất bến, nhập bế.
Các lực lượng thực thi pháp luật trên biển (kiểm ngư, hải quân, biên phòng, cảnh sát biển và thanh tra thủy sản) tăng cường tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển, nhất là tại các khu vực vùng biển giữa Việt Nam và các nước.
Tại cảng cá, tàu cá trước khi cập cảng đều nắm bắt được quy định phải thông báo trước khi cập cảng; ghi, nộp báo cáo, nhật ký khai thác thủy sản. Ban Quản lý cảng cá, Văn phòng thanh tra, kiểm tra, kiểm soát nghề cá tổ chức ghi chép, lập hồ sơ kiểm tra tàu cá ra vào cảng, giám sát sản lượng thủy sản từ khai thác bốc dỡ qua cảng. Văn phòng thanh tra, kiểm tra, kiểm soát nghề cá khai thác, sử dụng VNFishbase, hệ thống giám sát tàu cá, truy cập danh sách tàu cá để kiểm soát hành vi khai thác IUU…
Việc chứng nhận và truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác đã thực hiện theo quy định của Luật Thủy sản, Hiệp định về các biện pháp quốc gia có cảng (Hiệp định PSMA). Các dữ liệu đầu vào về nguồn gốc sẽ thực hiện cơ chế chia sẻ thông tin giữa các cơ quan chức năng (Tổng cục Hải quan, cảng vụ …) nhằm thiết lập cơ sở dữ liệu phục vụ cho kiểm soát và hậu kiểm đối với nguồn gốc của các loài có nguồn gốc từ khai thác nhập khẩu vào Việt Nam.
Để ngăn chặn, xử lý tàu cá Việt Nam khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, các lực lượng thực thi pháp luật trên biển tuần tra, kiểm tra, kiểm soát tại các vùng biển giáp ranh, chồng lấn, các vùng trọng điểm. Đến nay đã ngăn chặn, chấm dứt tình trạng tàu cá Việt Nam vi phạm ở các nước, quốc đảo Thái Bình Dương.
Việc thực thi pháp luật, xử phạt vi phạm hành chính cũng được triển khai tích cực tại nhiều địa phương và các lực lượng thực thi pháp luật trên biển. Chỉ tính riêng từ đầu năm 2023 đến nay, các lực lượng chức năng đã xử phạt 2.111 vụ với số tiền 44 tỷ đồng.
Đối với hợp tác quốc tế, Việt Nam đã ký kết cấp Chính phủ Tuyên bố chung về Hợp tác quốc tế tự nguyện chống khai thác IUU với Indonesia; Biên bản ghi nhớ về sử dụng đường dây nóng chống khai thác IUU với Brunei Darussalam.
Ký kết Bản ghi nhớ (MOU) về chống đánh bắt cá bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định giữa Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam và Bộ Nông nghiệp và Tài nguyên nước Australia cũng như với Hoa Kỳ về thực thi pháp luật chống khai thác IUU.
Hiện nay, Việt Nam đang đàm phán ký kết đường dây nóng chống đánh bắt bất hợp pháp với Thái Lan, Campuchia, Malaysia, Indonesia. Đồng thời, vận hành có hiệu quả hoạt động của đường dây nóng phòng chống khai thác IUU giữa Việt Nam - Philippines; triển khai thoả thuận hợp tác trong lĩnh vực thủy sản với Thái Lan, Campuchia, Philippines.