Một dự án điện mặt trời mái nhà tại Gia Lai. Ảnh minh họa: Hồng Điệp/TTXVN
Cùng đó, phấn đấu đến năm 2030 có 50% các tòa nhà công sở và 50% nhà dân sử dụng điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu (phục vụ tiêu thụ tại chỗ, không bán điện vào hệ thống điện quốc gia). Quy hoạch điện VIII cũng đã nêu rõ mục tiêu này.
Thế nhưng, mới đây, báo cáo của Bộ Công Thương gửi Thủ tướng Chính phủ về cơ chế khuyến khích điện mặt trời mái nhà lại cho rằng, chỉ áp dụng với lắp đặt tại nhà ở, cơ quan công sở mà chưa mở rộng với các đối tượng như trang trại, nhà kho, các khu công nghiệp, công trình tăng gia sản xuất…
Chính sách "ngáng" doanh nghiệp
Theo lý giải của Bộ Công Thương, “không thể nói là cấm, mà chỉ là chưa ưu tiên phát triển ngay”. Mái nhà ở khu công nghiệp, bệnh viện, trường học… đều là những nơi có diện tích lớn, có thể lắp đặt từ gần 1 MW đến cả chục MW. Việc đầu tư quy mô lớn như vậy cần nhiều điều kiện về vốn, an toàn kỹ thuật, phòng chống cháy nổ, trạm biến áp, đường dây truyền tải nội bộ, quản lý, nhân sự vận hành…
Ngoài ra còn liên quan đến chất lượng điện, lưu trữ điện, các điều kiện kết nối xoay chiều giữa điện tự dùng và điện lưới quốc gia khi không có nắng vào buổi tối, trời mưa hoặc thay đổi thời tiết trong ngày. Đó là chưa kể các yếu tố môi trường, chất thải từ tấm quang điện…
Mặt khác, các nhà máy, các khu công nghiệp sản xuất công nghiệp, nhất là các doanh nghiệp công nghệ cao (như điện tử) cần nguồn điện chất lượng ổn định, liên tục. Các doanh nghiệp không thể dùng điện mặt trời mái nhà để sản xuất, trừ các doanh nghiệp đầu tư hệ thống lưu trữ hiện đại (hiện chưa có).
“Ngoài ra, lý do còn ở việc đúc kết kinh nghiệm từ thực hiện Quy hoạch VII và cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời, điện gió giai đoạn vừa qua. Sự phát triển nóng của điện mặt trời mái nhà nói riêng và năng lượng tái tạo nói chung đã bộc lộ một số tồn tại, trong đó có việc lợi dụng chính sách để bán điện với giá cao.
Tuy nhiên, theo chia sẻ của doanh nghiệp, việc chưa khuyến khích phát triển đang là rào cản cho việc doanh nghiệp chuyển đổi xanh, thực hiện các giải pháp tiết kiệm điện năng.
Ông Nguyễn Văn Kết, Giám đốc Công ty cơ khí chính xác SKD Việt Nam cho biết, mỗi tháng, cơ sở sản xuất của tiêu thụ khoảng 150-200 triệu đồng tiền điện. Doanh nghiệp cũng định hướng lắp thêm điện mặt trời mái nhà trên các nhà đường để tự tiêu dùng và giảm chi phí. Đồng thời có thể dễ dàng tiếp cận các đối tác nước ngoài hơn.
Các ngành sản xuất công nghiệp hiện nay đang bị cuốn vào vòng xoáy thuế carbon, nên năng lượng xanh là một giải pháp nhanh chóng và thiết thực nhất hiện nay. Vì thế, doanh nghiệp rất cần trợ lực về chính sách từ nhà nước, về vốn, doanh nghiệp sẽ tự lực, xoay xở, hoặc có thể liên kết với các đơn vị phát triển điện mặt trời để thực hiện.
Chia sẻ với báo chí, GS Lê Chí Hiệp, Đại học Bách khoa TP. Hồ Chí Minh cho rằng, nếu không có những quy định cụ thể, rõ ràng hơn về điện mặt trời mái nhà tự dùng sẽ tạo ra rất nhiều khó khăn trong quá trình triển khai của người dân, doanh nghiệp; chưa nói đến các tiêu chí về xây dựng, môi trường, phòng cháy chữa cháy… Nếu không, rất có thể chính sách đưa ra sẽ là cản trở cho quá trình chuyển đổi của doanh nghiệp.
Có thể nói, điện mặt trời mái nhà tự dùng là giải pháp giúp doanh nghiệp sớm đạt các chứng chỉ sản xuất xanh, tiết kiệm điện. Song ông Trần Văn Nam, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc Công ty CP Thiết bị điện MBT tỏ ra thất vọng khi đợi hơn 2 năm để đầu tư nhưng chính sách đưa ra lại không như kỳ vọng.
"Chúng tôi đầu tư hàng chục tỷ đồng cho hệ thống điện mặt trời trên mái nhà xưởng sản xuất ở Bình Dương với mục đích vừa dùng, vừa bán điện dư thừa. Nhưng chính sách mới khiến cho công ty thiệt hại và lãng phí rất lớn vì không được bán ra ngoài, trong khi nhiều doanh nghiệp khác muốn được chia sẻ nguồn điện sạch này", ông Trần Văn Nam nói.
Cần giải pháp đồng bộ
Xác định công nghiệp là lĩnh vực tiêu thụ nhiều năng lượng trong cơ cấu ngành kinh tế, chiếm hơn 50% tổng tiêu thụ năng lượng toàn quốc. Do vậy, các chuyên gia cho rằng, cần có các chính sách phù hợp và ngay lập tức để có thể đạt được mục tiêu về tiết kiệm điện.
Theo ông Chu Bá Thi, chuyên gia năng lượng cao cấp của Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, Việt Nam cần chú trọng tới các giải pháp đồng bộ, trong đó có vốn và kỹ thuật, cùng các chính sách khuyến khích đi kèm. Nếu chỉ trông chờ vào sự kêu gọi tiết kiệm, vốn tự có của doanh nghiệp sẽ rất khó thực hiện mục tiêu đặt ra.
Trong bối cảnh hiện nay Và để khai thác tiềm năng này, Bộ Công Thương đã và đang phối hợp cùng Ngân hàng Thế giới triển khai các chương trình cho vay đầu tư tiết kiệm năng lượng. Trong đó, nổi bật có “Dự án thúc đẩy tiết kiệm năng lượng trong các ngành công nghiệp Việt Nam” và “Dự án sử dụng nguồn kinh phí của Quỹ Khí hậu Xanh”, có tổng kinh phí 11,3 triệu USD…
Theo đó, các doanh nghiệp công nghiệp có nhu cầu sử dụng các vốn vay ưu đãi từ Ngân hàng Thế giới cần đáp ứng các điều kiện, như lập dự án đầu tư vào cải tạo và nâng cấp hệ thống trang thiết bị hiện đại; đảm bảo đạt được mức tiết kiệm năng lượng theo yêu cầu đầu tư; thời gian hoàn vốn là 10 năm; tuân thủ các yêu cầu về môi trường và xã hội theo quy định.
Cùng với các chương trình hỗ trợ tài chính đầu tư tiết kiệm năng lượng cho doanh nghiệp công nghiệp, Bộ Công Thương còn tập trung đánh giá việc sử dụng năng lượng ở các cơ sở công nghiệp sử dụng năng lượng trọng điểm; đánh giá các trang thiết bị có sử dụng năng lượng; đào tạo nguồn nhân lực cho việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả; triển khai cơ chế hỗ trợ tài chính cho các dự án tiết kiệm năng lượng; nâng cao trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước, quy trách nhiệm rõ ràng hơn cho các cơ quan quản lý nhà nước trong từng lĩnh vực như giao thông vận tải, xây dựng...
Cùng với đó, Bộ Công Thương biên soạn “Cẩm nang tiết kiệm điện trong văn phòng - nhà xưởng”, với mục tiêu cung cấp các giải pháp cũng như các cơ sở dữ liệu về sản phẩm và công nghệ mới, giúp tiết giảm chi phí điện năng, khí đốt, nhiên liệu… tại các cơ sở công nghiệp và văn phòng.
“Tiết kiệm điện – thành thói quen", khẩu hiệu này đã được ngành điện cùng các bộ, ngành tuyên truyền từ nhiều năm nay. Nhưng rõ ràng, chỉ khi thực sự thiếu điện, người dân, doanh nghiệp mới ý thức rõ rằng hơn thói quen đó quan trọng tới mức nào. Những nguy cơ về việc tiếp tục thiếu điện trong nhiều năm tới đã được cảnh báo. Đã đến lúc tiết kiệm điện không chỉ là lời kêu gọi sự ủng hộ của cộng đồng doanh nghiệp, mà cần có những giải pháp mạnh hơn, mở ra nhiều cơ chế khuyến khích cũng như chế tài xử lý với người dân cũng như cộng đồng doanh nghiệp…