Trong những năm gần đây, bên cạnh ưu tiên phát triển các khu đô thị, khu nhà ở mới, việc quản lý, sử dụng, bảo tồn, tôn tạo quỹ biệt thự công trên địa bàn Thủ đô vẫn chưa được quan tâm đúng mức dẫn đến nhiều biệt thự cũ không được bảo trì, sửa chữa thường xuyên và xuống cấp, hư hỏng gây mất an toàn cho người sử dụng, giảm hiệu quả kinh tế khi khai thác, sử dụng, cho thuê và bán chưa cao. Trước tình hình đó, Sở Xây dựng Hà Nội đã tham mưu UBND thành phố Hà Nội ban hành Chuyên đề “Giải pháp đẩy mạnh công tác quản lý, sử dụng các biệt thự công được xây dựng từ trước năm 1954 trên địa bàn thành phố Hà Nội”.
Biệt thự tại số 49 phố Trần Hưng Đạo - 46 phố Hàng Bài (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) trong dự án "Hồi sinh một di sản kiến trúc Pháp". Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN
Nhiều vướng mắc, bất cập
Trên địa bàn Thủ đô, biệt thự cũ chủ yếu được xây dựng từ trước năm 1954 và ở tại các vị trí đẹp, có diện tích khá lớn trên các tuyến phố chính, thuận lợi giao thông. Nhiều biệt thự có giá trị về kiến trúc, về kinh tế, tạo điểm nhấn cho kiến trúc đô thị Hà Nội. Nhà biệt thự cũ chủ yếu là kiến trúc kiểu Pháp hoặc kết hợp giữa kiến trúc phương Tây và Á Đông, mang đặc trưng riêng, cùng với các công trình có giá trị kiến trúc khác tạo nên diện mạo riêng của Thủ đô.
Qua rà soát, đánh giá, UBND thành phố Hà Nội đã xác định danh mục 1.216 biệt thự được phân loại về sở hữu, quản lý; trong đó, 367 biệt thự thuộc sở hữu Nhà nước (gồm 177 biệt thự nhóm 1; 131 biệt thự nhóm 2; 59 biệt thự nhóm 3); 732 biệt thự thuộc sở hữu hỗn hợp (giữa Nhà nước với các hộ dân hoặc giữa các hộ dân với nhau) và 117 biệt thự thuộc sở hữu tư nhân.
Theo Sở Xây dựng Hà Nội, chất lượng nhiều biệt thự hiện đã xuống cấp, không có đủ kinh phí để bảo trì, cải tạo, sửa chữa. Đa số các biệt thự được xây dựng trên dưới 100 năm; nhiều biệt thự không được bảo trì, sửa chữa thường xuyên nên bị xuống cấp, hư hỏng gây mất an toàn cho người sử dụng.
Giai đoạn trước đây (từ năm 1954 đến trước năm 2009), biệt thự cũ chỉ được coi là nhà ở, Nhà nước chưa có cơ chế chính sách để bảo tồn, tôn tạo; chưa ban hành được danh mục và các văn bản quản lý Nhà nước về cải tạo, sửa chữa, phá dỡ, xây dựng và bảo tồn tôn tạo quỹ nhà biệt thự Pháp. Quá trình phân phối, bố trí, cho thuê và sử dụng nhà biệt thự, nhiều hộ ở đã lấn chiếm, tự hoạch định diện tích sân, vườn, lối đi chung và xây dựng, cải tạo trái phép, không phép đã làm biến dạng biệt thự.
Bên cạnh đó, một bộ phận tổ chức, cá nhân sử dụng nhà biệt thự chưa nhận thức đầy đủ ý nghĩa, tầm quan trọng của việc bảo tồn, phát huy giá trị của các nhà biệt thự cũ, chưa xác định được ý thức, trách nhiệm, chưa tích cực phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện, có trường hợp thắc mắc cho rằng nhà biệt thự đang sử dụng không có giá trị để bảo tồn. Do nhiều thành phần quản lý, sở hữu, sử dụng biệt thự nên việc xác định trách nhiệm, nghĩa vụ đóng góp kinh phí để bảo trì, cải tạo, sửa chữa rất khó khăn, các hộ gia đình vẫn trông chờ vào Nhà nước, tiền thuê nhà thu được không đủ để sửa sữa, bảo trì biệt thự. Việc quản lý, khai thác, cho thuê, bán biệt thự thuộc sở hữu Nhà nước chưa thực sự hiệu quả.
Hiện nay, mới chỉ có Công ty TNHH MTV Kinh doanh dịch vụ nhà Hà Nội là khai thác hiệu quả 8 biệt thự được giao quản lý theo giá thị trường. Còn Công ty TNHH Một thành viên Quản lý và Phát triển nhà Hà Nội và Tổng Công ty đầu tư phát triển nhà và đô thị (Bộ Quốc phòng) mới chỉ thực hiện việc quản lý, cho thuê và bán biệt thự thuộc sở hữu Nhà nước cho các đối tượng được phân phối, bố trí, cho thuê trước đây đang được hưởng việc thuê và mua nhà theo chế độ, chính sách của Nhà nước quy định theo Nghị định số 61/CP của Chính phủ về mua bán và kinh doanh nhà ở.
Quỹ nhà biệt thự chuyên dùng (không dùng để ở) do Công ty TNHH Một thành viên Quản lý và Phát triển nhà Hà Nội đang quản lý. Quỹ nhà biệt thự chuyên dùng do các cơ quan, đơn vị của Trung ương và thành phố quản lý, sử dụng làm trụ sở, cơ sở sản xuất kinh doanh... chưa được khai thác hiệu quả theo cơ chế thị trường, vì chưa có cơ chế, chính sách về đấu giá quyền thuê trả tiền 1 lần đối với 207 biệt thự thuộc sở hữu Nhà nước nằm trong danh mục biệt thự không bán (hiện Chính phủ đã giao Bộ Tài chính nghiên cứu, xây dựng trình Chính phủ ban hành Nghị định riêng về quản lý quỹ nhà chuyên dùng, biệt thự) nên chưa khai thác được các giá trị địa tô, lợi ích về đất đai thuộc sở hữu Nhà nước vào công cuộc chỉnh trang, tái thiết đô thị, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội…
Cần các giải pháp phù hợp
Xuất phát từ thực trạng khó khăn, vướng mắc trên, thành phố Hà Nội xác định việc cần thiết ban hành cơ chế, chính sách, sửa đổi, bổ sung các quy định để tăng cường quản lý các biệt thự công gắn với việc thực hiện tốt nội dung về phòng chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, góp phần đảm bảo trật tự an toàn xã hội, phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.
Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn cho biết, mục tiêu thực hiện Chuyên đề “Giải pháp đẩy mạnh công tác quản lý, sử dụng các biệt thự công được xây dựng từ trước năm 1954 trên địa bàn thành phố Hà Nội” nhằm đánh giá đúng thực trạng, phân tích chỉ ra các nguyên nhân, tồn tại, hạn chế từ đó đề xuất các giải pháp hữu hiệu, khả thi, phù hợp với tình hình thực tế của thành phố để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Đẩy nhanh tiến độ lập danh mục, hồ sơ quản lý, bảo tồn, tôn tạo và khai thác hiệu quả các biệt thự công được xây dựng từ trước năm 1954, tránh lãng phí tài nguyên đất đai.
Theo đó, các nhóm giải pháp được Hà Nội đưa ra gồm: Sửa đổi, bổ sung Luật Thủ đô với các nội dung về biệt thự cũ, nhà cổ và các công trình kiến trúc khác; ban hành cơ chế hỗ trợ các tổ chức, cá nhân tham gia cải tạo, chỉnh trang, tái thiết nhà cổ, biệt thự cũ, các công trình kiến trúc khác có giá trị trong khu vực nội đô lịch sử và nhóm giải pháp về kỹ thuật.
Cụ thể, ở nhóm giải pháp về cơ chế chính sách, thành phố sẽ hoàn thiện khung pháp lý về cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị; hoàn thiện cơ chế hợp tác giữa nhà nước và tư nhân trong thực hiện công tác cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị; khuyến khích cơ chế đối tác công tư trong thực hiện công tác cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị.
Thành phố có biện pháp khuyến khích, hỗ trợ người dân đầu tư, cải tạo, chỉnh trang, tái thiết nhà ở tại các phố cổ, phố cũ theo quy chế quản lý quy hoạch - kiến trúc phố cổ, phố cũ và thiết kế đô thị; hỗ trợ, ưu đãi đối với việc cải tạo, trùng tu, bảo tồn các công trình kiến trúc có giá trị văn hóa, lịch sử.
Cũng theo Chuyên đề này, thành phố sẽ điều phối và kiểm soát có hiệu quả việc sử dụng giá trị gia tăng từ địa tô, đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân trong quá trình cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị; xây dựng và khuyến khích cơ chế thu gom và điều chỉnh đất đai để tái thiết đô thị, đặc biệt trong khu vực nội đô lịch sử.
Thành phố được đấu thầu, cho thuê biệt thự cũ thuộc sở hữu nhà nước để kinh doanh du lịch, dịch vụ văn hóa, nghệ thuật, ẩm thực; được đấu giá bán biệt thự cũ (trừ công trình có giá trị đặc biệt hoặc công trình có hiệu quả cao về cho thuê) gắn với cam kết về giữ gìn, tôn tạo, bảo trì công trình.
Theo Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Dương Đức Tuấn, để tạo lập nguồn vốn để thực hiện việc cải tạo, chỉnh trang, tái thiết khu nội đô lịch sử đối với các công trình nhà cổ, biệt thự cũ, các công trình kiến trúc khác, thành phố tiếp tục bán 600 biệt thự cũ thuộc danh mục được bán, thuộc sở hữu nhà nước, đang bán dở dang do Công ty TNHH Một thành viên Quản lý và Phát triển nhà Hà Nội quản lý cho thuê; đồng thời rà soát danh mục 207 biệt thự cũ thuộc danh mục biệt thự không được bán.
Từ đó, xây dựng phương án bán đấu giá hoặc đấu giá cho thuê 10-15 năm theo giá thị trường, trả tiền 1 lần đối với 34 biệt thự chuyên dùng do Công ty TNHH Một thành viên Quản lý và Phát triển nhà Hà Nội đang quản lý 1 phần hoặc toàn bộ biệt thự.
Thành phố cũng nghiên cứu điều chỉnh danh mục biệt thự không được bán tại Đề án quản lý biệt thự (rà soát 105 biệt thự cũ thuộc sở hữu nhà nước do thành phố quản lý, hiện đang sử dụng đan xen trụ sở cơ quan và nhà ở của các hộ dân) để xây dựng phương án di chuyển, sau đó, tổ chức bán đấu giá hoặc đấu giá cho thuê 10-15 năm theo giá thị trường, trả tiền 1 lần.
UBND thành phố Hà Nội chỉ đạo Sở Xây dựng chủ trì, phối hợp với các Sở, ban, ngành, UBND quận Ba Đình, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Đống Đa, Tây Hồ và các đơn vị liên quan nghiên cứu, triển khai nội dung chuyên đề; tập trung đôn đốc, kiểm tra, thanh tra đối với lĩnh vực quản lý các biệt thự công gắn với việc thực hiện Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; định kỳ báo cáo Ban cán sự Đảng UBND thành phố để báo cáo Thành ủy, Ban chỉ đạo Chương trình kết quả thực hiện.