Lý do tuyến đường biển phía Bắc của Nga đang thu hút chú ý

Theo Giáo sư Stefan Hedlund, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Nga và Á-Âu thuộc Đại học Uppsala (Thuỵ Điển), Tuyến đường biển phía Bắc (NSR) đang thu hút chú ý toàn cầu do biến đổi khí hậu và các lợi ích chiến lược tiềm năng. Từ lâu, NSR bị coi là một tuyến đường không khả thi do lớp băng dày ở Bắc Băng Dương. Tuy nhiên, khi khí hậu ấm lên, tuyến đường này đang trở thành một lựa chọn quan trọng để vận chuyển hàng hóa từ châu Âu đến châu Á. Thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến ngành vận tải biển mà còn có tác động sâu rộng đến chính trị và kinh tế toàn cầu.

Tăng tính khả thi nhờ biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu đang làm giảm lớp băng biển ở Bắc Cực, mở ra cơ hội mới cho Tuyến đường biển phía Bắc. Trước đây, lớp băng dày và các rặng núi không thể đi qua đã khiến việc vận chuyển qua NSR trở nên bất khả thi. Tuy nhiên, tình trạng tan chảy của lớp băng đã làm giảm đáng kể khoảng cách và thời gian vận chuyển giữa châu Âu và châu Á. Theo số liệu, khoảng cách từ Rotterdam (Hà Lan) đến Yokohama (Nhật Bản) qua tuyến kênh đào Suez là khoảng 21.500 km, trong khi qua NSR chỉ còn 11.900 km. Thời gian đi qua tuyến đường biển phía Bắc giảm gần một nửa, làm tăng sự hấp dẫn.

Sự chuyển hướng này không chỉ được thúc đẩy bởi lợi ích thương mại mà còn bởi các yếu tố địa chính trị. Những cuộc tấn công bằng tên lửa ở Biển Đỏ là lời nhắc nhở rõ ràng về tính dễ bị tổn thương của hoạt động vận chuyển thương mại. Các điểm nghẽn giao thông như Kênh đào Suez và Eo biển Hormuz đã cho thấy sự tác động lớn của các tuyến đường vận chuyển chính. Sự tắc nghẽn tại Kênh đào Suez vào tháng 3/2021, khi một tàu container mắc cạn và chặn toàn bộ tuyến đường trong 6 ngày, đã nhấn mạnh sự phụ thuộc của thương mại toàn cầu vào các tuyến đường này. Các mối đe dọa từ cướp biển và khủng bố ở các điểm nghẽn khác như Eo biển Bab el-Mandeb cũng làm nổi bật rủi ro trong việc vận chuyển hàng hóa.

Tác động từ cuộc xung đột ở Ukraine

Trước khi cuộc xung đột ở Ukraine nổ ra vào năm 2022, Nga và Trung Quốc đã đầu tư mạnh mẽ vào phát triển NSR. Nga đã xây dựng tàu phá băng chạy bằng năng lượng hạt nhân và tàu chở hàng có thân tàu được gia cố để có thể đi qua băng. Sự đầu tư này phản ánh trong việc tăng nhanh lưu lượng giao thông qua NSR. Từ năm 2015, lưu lượng hàng hóa đã bắt đầu tăng đột biến, đạt 34 triệu tấn vào năm 2022, bất chấp những thách thức về địa chính trị. Chính phủ Nga đã ký một kế hoạch phát triển toàn diện trị giá 29 tỷ USD cho NSR, với mục tiêu đạt 240 triệu tấn hàng hoá vào năm 2035.

Cuộc xung đột ở Ukraine đã làm thay đổi động lực của NSR. Khi các công ty phương Tây rút lui, ngành vận tải biển đã chứng kiến sự phục hồi nhờ vào tăng cường vận chuyển hàng hóa qua tuyến đường này. Nga đã chứng kiến gia tăng xuất khẩu dầu thô và khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) qua NSR, với tổng khối lượng hàng hóa đạt kỷ lục 36 triệu tấn vào năm 2023. Sự phục hồi này cho thấy NSR không chỉ phục vụ nhu cầu vận tải của Nga mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng cho châu Âu và châu Á.

Mặc dù NSR có nhiều lợi ích, nhưng cũng đối mặt với một số thách thức đáng kể. Ví dụ, thời tiết Bắc Cực vẫn rất khó dự đoán, khiến cho việc vận chuyển hàng hóa dựa trên lịch trình cụ thể trở nên khó khăn.

Nhìn về tương lai, hai kịch bản chính xuất hiện với các hàm ý địa chính trị khác nhau. Kịch bản thứ nhất cho rằng xung đột ở Ukraine sẽ sớm được giải quyết, và lợi ích thương mại của NSR sẽ tiếp tục phát triển. Điều này sẽ thúc đẩy phát triển của các dự án năng lượng của Nga ở Bắc Cực và khuyến khích hợp tác quốc tế trong lĩnh vực năng lượng và hậu cần. Kịch bản thứ hai dựa trên giả định cuộc chiến vẫn kéo dài vô thời hạn, điều này có thể dẫn đến tăng cường liên minh giữa Nga, Trung Quốc và Ấn Độ, đồng thời có thể dẫn đến thiết lập lại các quy tắc hàng hải toàn cầu.