Hoạt động soi chiếu container. Ảnh: TTXVN phát.
Theo Cục Kiểm tra sau thông quan (Tổng cục Hải quan), việc xử lý vi phạm liên quan đến gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp gặp nhiều khó khăn do các quy định pháp luật chưa rõ ràng.
Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp thường lợi dụng sự thông thoáng trong thông quan điện tử để khai sai về tên hàng, số lượng, chủng loại, mã số hàng hóa, xuất xứ…; lợi dụng thương mại điện tử, hàng hóa vận chuyển theo hình thức độc lập để gian lận thương mại, trốn thuế. Hoạt động này diễn ra ở cả hai chiều xuất khẩu và nhập khẩu.
Theo Phó Cục trưởng Cục Hải quan tỉnh Lạng Sơn Nguyễn Hữu Vượng, tình trạng khai sai về xuất xứ để trục lợi, trốn thuế khiến việc kiểm tra, xử lý của các cơ quan chức năng, trong đó có ngành Hải quan gặp nhiều khó khăn. Đơn cử quý 3/2021, Hải quan Lạng Sơn đã phát hiện một số doanh nghiệp xuất nhập khẩu gian lận về xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp hàng hóa qua biên giới. Trong đó, 3 doanh nghiệp khai sai xuất xứ hàng hóa nhập khẩu qua Cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị đã bị xử lý theo quy định. Mặc dù những doanh nghiệp này nhập khẩu các mặt hàng Trung Quốc nhưng lại khai xuất xứ made in Japan, Germany, Mexico, India, USA; khai chỉ dẫn sai về tình trạng pháp lý, bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp…
Một trường hợp khác là Công ty TNHH Trần Hoàng Việt Nam, mặc dù làm thủ tục nhập khẩu mặt hàng kéo cắt tỉa cây bằng sắt mạ kết hợp nhựa, bộ lọc không khí và bộ lọc dầu, lõi lọc nước, bộ phận của máy lọc nước của Trung Quốc nhưng lại khai xuất xứ Nhật Bản, Đức, Mexico, Ấn Độ, Hoa Kỳ. Tương tự, Công ty CP Homely Thái Lan nhập khẩu mặt hàng máy ép chậm dùng ép rau quả từ Trung Quốc nhưng chỉ dẫn sai về tình trạng pháp lý, phạm vi bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp.
Đối với hình thức xuất khẩu, thủ đoạn gian lận là doanh nghiệp nhập hàng hóa từ nước khác vào Việt Nam, dán mác hàng hóa xuất xứ Việt Nam và xuất khẩu. Mới đây, lực lượng kiểm tra sau thông quan đã xử lý một số doanh nghiệp nhập khẩu hàng tơ sợi, vải lụa từ nước ngoài, gắn mác Việt Nam và xuất khẩu vào thị trường Ấn Độ. Hoặc còn có những trường doanh nghiệp không có hoặc có dây chuyền máy móc nhưng sản phẩm xuất khẩu không đủ điều kiện đáp ứng tiêu chuẩn xuất xứ Việt Nam nhưng hàng hóa lại gắn mắc Việt.
Việc xử lý vi phạm liên quan đến gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp đang khó khăn do các quy định pháp luật hiện chưa rõ ràng, chưa cụ thể thế nào là hàng hóa có xuất xứ Việt Nam? Thực tế, các khái niệm về xuất xứ được ghi trên hàng hóa hiện nay rất nhiều như: “Made in Viet Nam, Made by Viet Nam, Of Vietnam origin, Product of Vietnam... nên gây nhiều cách hiểu khác nhau.
Hành vi “giả mạo xuất xứ” được quy định trong Nghị định số 128/2020/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực hải quan có chế tài xử lý rất nặng nhưng không xử lý được trong thực tế. Nguyên nhân do chưa có quy định cụ thể, thống nhất cách hiểu thế nào là “giả mạo xuất xứ” nên dẫn đến tranh chấp, khiếu nại, khiếu kiện khi tiến hành xử lý. Do vậy theo Tổng cục Hải quan, nội dung này cần được sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn, đảm bảo xử lý nghiêm đối với các hành vi gian lận xuất xứ và chuyển tải bất hợp pháp nhưng cũng giảm thiểu khiếu nại, khiếu kiện kéo dài. Từ đầu năm 2021 đến nay, Cục Kiểm tra sau thông quan đã thu thập thông tin, xác định dấu hiệu rủi ro 150 doanh nghiêp.
Đại diện Cục Kiểm tra sau thông quan cho biết: Từ nay tới cuối năm tiếp tục triển khai chuyên đề xuất xứ có trọng tâm, trọng điểm trong bối cảnh khối lượng công việc ngày càng tăng và nhân lực có hạn. Trong đó, cơ quan này tập trung thanh tra, kiểm tra vào các doanh nghiệp có hàng hóa xuất khẩu vào 3 thị trường là Mỹ, châu Âu, Ấn Độ và có sử dụng nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Từ kết quả đấu tranh chống gian lận xuất xứ hàng hóa xuất khẩu sẽ tiếp tục tham mưu xây dựng để hoàn thiện các chính sách, quy định của Nhà nước đối với xuất xứ hàng hóa xuất khẩu.