Điều này cho thấy thị trường đang phải chịu nhiều sức ép dư nguồn cung, bất chấp những nỗ lực của Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC) và các nước đối tác (OPEC+) nhằm bình ổn giá dầu. Đây cũng là một chỉ dấu rằng nền kinh tế toàn cầu sẽ khó có thể nhanh chóng phục hồi sau đại dịch.
Một trạm bán xăng ở Plano, Texas, Mỹ ngày 20/4/2020. Ảnh: THX/TTXVN
Trong bối cảnh nhu cầu sụt giảm mạnh, giá dầu thô ngọt nhẹ WTI giao tháng 5 trên sàn giao dịch New York (Mỹ) cuối phiên 20/4 giảm sâu tới 55,90 USD (tương đương 306%), xuống còn -37,63 USD/thùng, mức thấp nhất trên sàn giao dịch này từ trước tới nay. Sau khi rơi xuống vùng âm lần đầu tiên trong lịch sử, giá dầu ngọt nhẹ WTI trong phiên mở cửa đầu ngày 21/4 đã bật trở lại lên trên 0 USD/thùng và sau đó tăng dần.
Một trong những nguyên nhân khiến giá dầu lao dốc thê thảm là hợp đồng giao hàng tháng 5 đáo hạn vào ngày 20/4, các nhà đầu tư phải "bán tống bán tháo", càng tạo áp lực đối với giá "vàng đen". Trong khi đó, rất ít khách hàng mua dầu WTI giao tháng 5, vì không ai muốn nhận dầu vào lúc này. Tình trạng dư thừa nguồn cung và thiếu chỗ chứa khiến người mua không mấy mặn mà. Hiện các nhà buôn tập trung nhiều hơn vào hợp đồng giao tháng 6, với giá dầu hơn 21 USD/thùng. Sự chênh lệch giữa giá dầu giao tháng 5 và tháng 6 tại một thời điểm đã mở rộng đến 60,76 USD/thùng, mức chênh lệch lớn nhất trong lịch sử của hai hợp đồng dầu hằng tháng liền nhau.
Diễn biến tiêu cực trên thị trường dầu mỏ đã khiến chứng khoán Mỹ chìm trong sắc đỏ sau 2 tuần tăng điểm liên tiếp. Cụ thể, chỉ số công nghiệp Dow Jones giảm 592,05 điểm (tương đương 2,44%), trong khi chỉ số tổng hợp S&P 500 giảm 1,79%, còn chỉ số công nghệ Nasdaq giảm 1,03%. Trong 11 lĩnh vực của chỉ số S&P 500, chỉ số năng lượng giảm 3,7% trong phiên này và từ đầu năm đến nay đã giảm 45%, mức giảm mạnh nhất. Những lo ngại về rủi ro từ dầu thô đã khiến các nhà đầu tư tìm đến vàng như một "địa chỉ an toàn". Trong phiên giao dịch ngày 20/4, giá vàng thế giới đã tăng đến 1%.
Thị trường dầu mỏ thế giới liên tục lao dốc thời gian qua do nhiều nước áp dụng biện pháp phong tỏa và hạn chế đi lại nhằm ngăn chặn sự lây lan của dịch COVID-19, cũng như hoạt động kinh tế và công nghệ đình trệ trên toàn cầu. Nhu cầu tiêu thụ giảm mạnh trong khi thị trường dầu mỏ đang dư thừa. Lượng dầu tồn trong các kho chứa dầu của Mỹ ở Cushing đã tăng 9% trong tuần tính tới ngày 17/4, tương đương khoảng 61 triệu thùng. Các công ty lọc dầu đều đang xử lý dầu thô với mức ít hơn bình thường, vì vậy hàng trăm triệu thùng dầu bị đẩy vào các kho chứa trên toàn thế giới. Một số nhà buôn thậm chí đã phải thuê tàu neo đậu chỉ để chứa dầu thừa. Lần đầu tiên trong lịch sử, ước tính 160 triệu thùng đang nằm trong kho chứa.
Cuộc khủng hoảng giá dầu càng trở nên tồi tệ hơn do tranh cãi giữa Saudi Arabia và Nga liên quan tới cắt giảm sản lượng. Tháng trước, giá dầu đã giảm hơn một nửa khiến ngành công nghiệp khổng lồ này lao đao. Mặc dù nhóm nước OPEC+ đã đạt được thỏa thuận cắt giảm sản lượng khai thác 9,7 triệu thùng dầu/ngày, song khi các nguồn dự trữ đã kịch trần, và phải đến ngày 1/5 thỏa thuận cắt giảm có hiệu lực, quyết định mang tính lịch sử của OPEC+ được xem là chưa đủ sức kéo giá dầu trở lại quỹ đạo. Hơn nữa, Nga cũng hoài nghi rằng chính thỏa thuận cắt giảm sản lượng dầu mỏ của OPEC+ là nguyên nhân khiến giá dầu sụt giảm mạnh.
Bên cạnh đó, giá dầu giảm cũng xuất phát từ những dự báo cho rằng hoạt động kinh tế toàn cầu còn lâu mới có thể phục hồi trở lại bình thường. Một cuộc khảo sát mới đây của ngân hàng Deutsche Bank cho thấy thị trường đã "trở nên thiếu tự tin hơn nhiều" về khả năng châu Âu và Mỹ sẽ khôi phục hoạt động kinh doanh trước mùa Hè, bất chấp nhiều nước đang dần mở cửa trở lại nền kinh tế.
Mặc dù giá dầu giảm sẽ giúp giảm bớt chi phí nhiên liệu và vận chuyển, nhưng trong bối cảnh kinh tế bị chững lại như hiện nay, điều này sẽ khiến nợ xấu tăng lên, doanh nghiệp có nguy cơ phá sản, tăng trưởng kinh tế suy giảm nghiêm trọng, đặc biệt là tại những quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu dầu mỏ như Nga, Saudi Arabia và Venezuela. Tại Mỹ, hầu hết "đại gia" dầu mỏ đều vay nợ lớn trong giai đoạn trước đó và với đợt suy giảm giá dầu lịch sử này, một số trong nhóm đó có thể sẽ không thể trụ nổi. Công ty nghiên cứu thị trường Rystad Energy đánh giá nếu giá dầu ở mức 20 USD/thùng, tính đến cuối năm 2021, sẽ có ít nhất 533 công ty sản xuất và khai thác dầu mỏ của Mỹ phải đệ đơn xin phá sản. Trong trường hợp giá dầu duy trì ở mức 10 USD/thùng, hơn 1.100 công ty sẽ lâm vào tình cảnh này. Chuyên gia Louise Dickson, nhà phân tích thị trường dầu mỏ tại Rystad Energy, nhận định việc đóng cửa hoặc thậm chí phá sản bây giờ có thể còn đỡ thiệt hại hơn đối với một số nhà khai thác.
Để chặn lại đà giảm giá dầu và tăng nguồn dự trữ, Tổng thống Donald Trump tuyên bố Mỹ sẽ tận dụng cơ hội này mua 75 triệu thùng nhằm bổ sung vào kho dự trữ chiến lược quốc gia. Tuy nhiên, hiện 4 kho dự trữ dưới lòng đất dọc vùng Vịnh Mexico ở bang Texas và Louisiana, phía Nam nước Mỹ, chỉ có thể dự trữ được tối đa 727 triệu thùng dầu. Ông Trump cũng cho biết sẽ cân nhắc quyết định ngừng nhập khẩu dầu mỏ từ Saudi Arabia.
Saudi Arabia, nước xuất khẩu dầu hàng đầu thế giới và là thành viên chủ chốt của OPEC, cho biết OPEC+ có kế hoạch tiếp tục điều chỉnh sản lượng theo hướng cắt giảm tới 19,5 triệu thùng/ngày, thay vì gần 10 triệu thùng/ngày như thỏa thuận đạt được hôm 12/4. Trước những diễn biến mới, có tin Saudi Arabia đang cân nhắc việc cắt giảm sớm nhất có thể, thay vì đợi đến tháng 5. Trong khi đó, Nga tuyên bố sẵn sàng thảo luận với các đối tác để tìm hướng tháo gỡ vấn đề.
Tuy nhiên, kể cả khi OPEC+ tiếp tục cắt giảm sản lượng, thì tình trạng mất cân bằng cung-cầu cũng khó có thể được giải quyết. Các kho dự trữ dầu toàn cầu đã được lấp đầy hơn 70% công suất và ngày càng có nhiều dầu đổ vào. Ước tính, sự mất cân đối cung-cầu tạm thời ở mức 25 triệu thùng/ngày sẽ bổ sung thêm tới 750 triệu thùng dầu và các sản phẩm dầu mỏ vào kho dự trữ toàn cầu chỉ trong tháng Tư. Do đó, vào thời điểm OPEC+ cắt giảm sản xuất kể từ tháng 5, sẽ còn lại rất ít không gian lưu trữ dầu mỏ dự phòng. Như vậy, động thái cắt giảm sản lượng của OPEC+ sẽ không thể giúp cân bằng thị trường ngay lập tức, các kho dự trữ dầu thô sẽ đứng trước áp lực rất lớn vào thời điểm cuối tháng 5 hoặc tháng 6. Mỹ và nhiều quốc gia đang xúc tiến việc xây thêm các kho dự trữ, song quá trình này sẽ mất nhiều thời gian. Trong lúc đó, áp lực dư cung sẽ tiếp tục đè nặng.
Trong báo cáo tháng Tư, OPEC dự báo nhu cầu dầu mỏ sẽ giảm khoảng 6,9 triệu thùng/ngày, tương đương 6,9% trong năm 2020. Con số này vẫn chưa nghiêm trọng bằng dự báo mà Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) đưa ra, theo đó nhu cầu trong tháng Tư sẽ giảm 29 triệu thùng/ngày và trong cả năm giảm 9,3 triệu thùng/ngày.
Thành công của thỏa thuận OPEC+ sẽ phụ thuộc vào việc các quốc gia sẽ kéo dài biện pháp phong tỏa đến khi nào, cũng như hoạt động kinh doanh và vận tải hàng hóa bao giờ nhộn nhịp trở lại. Trong trường hợp dịch bệnh được kiểm soát, nhu cầu phục hồi, giá dầu ở nửa cuối năm 2020 sẽ cần tăng đủ để giúp cho các nhà sản xuất dầu đá phiến ở Mỹ và nhiều nơi khác hoạt động trở lại. Hoặc ít nhất, mức giá cần duy trì ở ngưỡng khiến nhiều thành viên OPEC+ cảm thấy hài lòng. Tuy nhiên, nếu điều này không xảy ra, hoặc các chính phủ tỏ ra thận trọng trong việc mở cửa lại nền kinh tế, tốc độ tăng giá của dầu thô sẽ tiếp tục bị kìm hãm. Khi đó, các nhà sản xuất dầu vẫn cần chuẩn bị sẵn sàng cho khả năng giá dầu chưa thể thoát đáy và rơi vào tình trạng lỗ vốn.
Diễn biến mới nhất là minh chứng cho thấy “bài toán” nguồn cung và nhu cầu vẫn là vấn đề nan giải trên thị trường dầu mỏ, vốn phụ thuộc rất lớn vào tình hình dịch COVID-19 hiện nay. Dù một số quốc gia đã bắt đầu mở cửa nền kinh tế, song dịch bệnh vẫn còn tiềm ẩn nhiều rủi ro và giá dầu sẽ khó có thể nhanh chóng phục hồi. Thay vì chờ đợi tình hình, các công ty dầu mỏ và các quốc gia phụ thuộc vào xuất khẩu năng lượng nên chuẩn bị sẵn sàng cho một khoảng thời gian khó khăn kéo dài. Tuy nhiên, ở một phương diện khác, cuộc khủng hoảng này cũng có thể tạo cơ hội để các nước tái cấu trúc mạnh mẽ nền kinh tế, nói cách khác là chuẩn bị nguồn lực bền vững để nền kinh tế có khả năng chống đỡ trước mọi biến động bất thường của giá dầu.