Kiểm toán Nhà nước và cơ quan Thuế cần có giải pháp để tăng tính bảo mật thông tin trong quá trình kiểm toán. Ảnh: Phạm Hậu/TTXVN.
Thành quả ứng dụng CNTT trong hoạt động ngành Thuế
Hiện nay, CNTT đang được ứng dụng rộng rãi trong tất cả các khâu của ngành Thuế. Điều này đã giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính thuế, giảm chi phí cho doanh nghiệp và người dân, đồng thời góp phần quản lý, thúc đẩy số thu tăng trưởng nhanh và bền vững. Thống kê cho thấy, tính đến hết năm 2017, hệ thống khai thuế điện tử đã được thực hiện tại 63/63 tỉnh, thành phố và 100% các chi cục thuế với 624 nghìn doanh nghiệp tham gia dịch vụ khai thuế điện tử, đạt 99,8% tổng số doanh nghiệp; số doanh nghiệp đăng ký nộp thuế điện tử đã đạt 97,9%. Ngoài ra, ngành Thuế cũng triển khai Hệ thống quản lý thuế tập trung (TMS) hỗ trợ 63 cục thuế và chi cục thuế với hơn 830.000 mã số thuế doanh nghiệp và gần 45.000 mã số thuế cá nhân...
Theo Báo cáo tình hình thực hiện Nghị quyết số 36a/NQ-CP ngày 14/10/2015 của Chính phủ về Chính phủ điện tử, tính đến hết năm 2017, trong 336 thủ tục hành chính có 161 dịch vụ công trực tuyến mức độ 1; 48 dịch vụ công trực tuyến mức độ 2; 5 dịch vụ công trực tuyến mức độ 3; 122 dịch vụ công trực tuyến mức độ 4.
Kết quả dịch vụ công trực tuyến mức độ 4 đã thể hiện sự nỗ lực của cơ quan Thuế suốt thời gian qua trong việc cải cách thủ tục hành chính, tạo ra môi trường tương tác giữa cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp, người dân trong việc đăng ký thuế, khai thuế, nộp thuế, hoàn thuế đối với hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu thông qua việc kết nối mạng internet. Qua đó cho phép người nộp thuế trực tiếp gửi hồ sơ khai thuế, hồ sơ hoàn thuế, lập giấy nộp tiền vào ngân sách Nhà nước và giải quyết hoàn thuế bằng phương thức điện tử một cách nhanh chóng tại một địa chỉ duy nhất là Cổng thông tin điện tử của Tổng cục Thuế.
Thách thức và cơ hội ứng dụng CNTT trong hoạt động kiểm toán thuế
Có thể thấy, CMCN 4.0 đã làm thay đổi phương thức kiểm toán thuế hiện nay bằng cách khai thác hồ sơ khai thuế, nộp thuế, hoàn thuế, miễn, giảm thuế... điện tử; bên cạnh đó, kiểm toán viên hiện nay đang khai thác các dữ liệu của ngành Thuế bằng phương trích xuất dữ liệu từ kho dữ liệu của ngành thuế phục vụ cho tất cả các khâu trong hoạt động kiểm toán thuế.
Như vậy, CMCN 4.0 sẽ tác động đến phương pháp quản lý, điều hành của cơ quan KTNN; đối tượng, phạm vi, quy mô kiểm toán thuế; phương thức kiểm toán thuế trên cơ sở dữ liệu số; các yêu cầu về trình độ nghiệp vụ kiểm toán thuế, kỹ năng công nghệ thông tin và khai thác các chương trình quản lý thuế của kiểm toán viên.
Thành tựu của cuộc CMCN 4.0 với hệ thống mạng và dữ liệu số hóa sẽ giúp công việc kiểm toán thuế không bị giới hạn bởi khoảng cách địa lý. Theo đó, kiểm toán viên có thể kiểm toán bất cứ hồ sơ nào của các Cục thuế khi ở tại Tổng cục Thuế. Từ đó, sử dụng hiệu quả nguồn lực, tiết kiệm thời gian, nhân lực trong khai thác dữ liệu thuế.
Bên cạnh những cơ hội trên, CMCN 4.0 cũng đưa lại nhiều thách thức không hề nhỏ đối với hoạt động kiểm toán nói chung, kiểm toán thuế nói riêng. Trước hết cần nhận diện những bất cấp, hạn chế trong việc ứng dụng CNTT vào hoạt động kiểm toán thuế hiện nay. Do nhiều nguyên nhân khác nhau, hiệu quả ứng dụng CNTT hiện nay chưa hoàn toàn đáp ứng được theo yêu cầu của công tác kiểm toán thuế: Chưa thống nhất về các danh mục, cơ sở dữ liệu dùng chung dẫn đến khó khăn trong việc liên thông, chia sẻ, khai thác dữ liệu; chưa xây dựng được công cụ kết nối, tích hợp với hệ thống thông tin của ngành Thuế để thu thập thông tin, dữ liệu phục vụ công tác kiểm toán; chưa thực hiện chuẩn hóa, xây dựng các tiêu chuẩn về dữ liệu phục vụ kiểm toán; chưa xây dựng đầy đủ các công cụ hỗ trợ kiểm toán cho các lĩnh vực kiểm toán, đặc biệt chưa có phần mềm hỗ trợ kiểm toán lĩnh vực kiểm toán thuế bằng CNTT; chưa xây dựng được hệ thống quản trị dữ liệu lớn cùng các công cụ thu thập, chuẩn hóa, phân tích, dự báo đáp ứng yêu cầu quản lý.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến còn cho rằng KTNN đang thiếu hụt kiểm toán viên vừa có nghiệp vụ kiểm toán thuế lại giỏi CNTT; công tác đào tạo kiểm toán viên dù đã được KTNN quan tâm nhưng số lượng kiểm toán viên đạt chất lượng, có đủ khả năng đáp ứng tiêu chuẩn làm việc trong môi trường CMCN 4.0 hiện nay vẫn chưa nhiều. Trong khi đó, công tác kiểm toán thuế hiện nay chủ yếu được thực hiện trên hồ sơ, giấy tờ, trong khi CMCN 4.0 lại chuyển hóa toàn bộ các dữ liệu đó thành thông tin điện tử, vừa đa dạng, vừa khó nắm bắt, do vậy, về lâu dài nếu kiểm toán viên không am hiểu về công nghệ, sẽ khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ kiểm toán.
Cần thực hiện đồng bộ các giải pháp ứng dụng CNTT trong hoạt động kiểm toán Thuế
Từ những vấn đề đặt ra, để tăng cường hiệu quả hoạt động kiểm toán Thuế trong thời gian tới, KTNN cần có giải pháp xây dựng và khai thác hiệu quả nguồn thông tin từ các cơ sở dữ liệu của ngành Thuế phục vụ công tác kiểm toán thuế; chú ý cách thức, phương pháp xác định, đánh giá tính phù hợp của các bằng chứng kiểm toán số mà cơ quan KTNN thu thập được từ các hệ thống CNTT của ngành Thuế; thay đổi các tiêu chuẩn, quy trình kiểm toán để phù hợp với phương pháp kiểm toán thuế trong thời kỳ CMCN 4.0; cả KTNN và cơ quan Thuế cần có giải pháp để tăng tính bảo mật thông tin trong quá trình kiểm toán. Đồng thời, KTNN cần tăng cường trang thiết bị và phần mềm phục vụ kiểm toán thuế, tăng cường công tác đào tạo kiểm toán viên vừa chuyên sâu công tác quản lý thuế vừa có am hiểu về CNTT.