Đảm bảo 'dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra' trong hoạt động ở cơ sở

Dự án Luật được kỳ vọng khi ban hành sẽ giúp hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân; tiếp tục khẳng định bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, Nhân dân là người chủ của đất nước; Bảo đảm công khai, minh bạch trong hoạt động và trách nhiệm giải trình của chính quyền cơ sở, cơ quan, đơn vị và doanh nghiệp...

Khắc phục những bất cập trong thực hiện dân chủ ở cơ sở

Dự thảo Luật trình xin ý kiến Quốc hội gồm 7 chương, 74 điều, quy định về những vấn đề chung trong thực hiện dân chủ ở cơ sở (gồm: phạm vi điều chỉnh, giải thích từ ngữ, nguyên tắc thực hiện; quyền và nghĩa vụ của công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động; phạm vi thực hiện dân chủ ở cơ sở; hành vi bị nghiêm cấm, xử lý vi phạm).

Dự thảo Luật có các điểm mới, gồm: Quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong thực hiện dân chủ ở cơ sở, trong đó bổ sung quy định về ủy quyền thực hiện dân chủ ở cơ sở; quyền khiếu nại, khởi kiện, tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, quyền thụ hưởng thành quả phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và nghĩa vụ kịp thời phản ánh, kiến nghị, báo cáo cơ quan có thẩm quyền khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở; quy định phạm vi thực hiện dân chủ đối với từng loại hình cơ sở; quy định hình thức chế tài xử lý vi phạm đối với từng nhóm chủ thể và hành vi vi phạm.

Dự thảo Luật cũng quy định về tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của Ban Thanh tra nhân dân; về các biện pháp bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở; trách nhiệm của chính quyền địa phương cấp xã, người đứng đầu cơ quan đơn vị, người sử dụng lao động, trách nhiệm của Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân các cấp, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong bảo đảm và tổ chức thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở…

Thẩm tra về dự án Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng khẳng định Ủy ban Pháp luật tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở với những lý do như đã được nêu trong Tờ trình của Chính phủ. Dự Luật nhằm kịp thời thể chế hóa chủ trương "thực hành và phát huy rộng rãi dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ và vai trò chủ thể của nhân dân" với phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng" và "thực hiện đúng đắn, hiệu quả dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở" được nhấn mạnh trong Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng; tiếp tục cụ thể hóa quyền làm chủ của nhân dân, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013. Trên cơ sở đó góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Việc xây dựng và ban hành Luật là một trong những nhiệm vụ lập pháp đã được đề ra tại Đề án Định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV và Kế hoạch số 81/KH-UBTVQH15 ngày 05/11/2021 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Với những qui định chặt chẽ, chi tiết trong dự thảo, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở ra đời sẽ khắc phục được những hạn chế, bất cập trong thực hiện các Pháp lệnh, Nghị định về thực hiện dân chủ hiện hành.

Bảo đảm tính chính xác, phù hợp, khả thi của Luật

Chiều 31/5, các đại biểu Quốc hội đã thảo luận ở tổ về dự án Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Qua thảo luận, đa số đại biểu Quốc hội tán thành với sự cần thiết ban hành Luật như Tờ trình và Báo cáo thẩm tra nêu. Bên cạnh đó, đại biểu Quốc hội cũng tham gia thảo luận góp ý làm rõ thêm những nội dung còn có ý kiến khác nhau hay chưa rõ trong dự thảo Luật.

Một số ý kiến thảo luận đề nghị Chính phủ tiếp tục nghiên cứu để có báo cáo bổ sung hoặc chuẩn bị giải trình cụ thể, thuyết phục về một số nội dung như: Tổng kết, đánh giá đầy đủ, cụ thể hơn việc thực hiện dân chủ trong nội bộ cơ quan, đơn vị của Đảng, các cơ quan của Quốc hội, của Hội đồng nhân dân các cấp, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức chính trị - xã hội, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Quân đội nhân dân và Công an nhân dân; Bổ sung các giải pháp về lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong các quy định cụ thể của dự thảo Luật; bổ sung các phân tích gắn với số liệu cụ thể khi đánh giá tác động chính sách để lý giải lý do lựa chọn giải pháp chính sách có tính thuyết phục cao hơn.

Bên cạnh đó, một số ý kiến khác cho rằng cần nghiên cứu kỹ lưỡng hơn đối với quy định về “Thanh tra nhân dân”. Quy định này được chuyển từ Luật Thanh tra sang, do đó cần tiếp tục đánh giá tác động và việc tổ chức thực hiện trong thời gian qua để nhìn nhận rõ hơn về những hạn chế, nguyên nhân, từ đó có cơ sở để quy định cụ thể, bảo đảm tính đầy đủ và toàn diện của chế định thanh tra nhân dân.

Nêu thực trạng trong thời gian qua, các quy định, chế tài cho đội ngũ này chưa có hiệu quả như mong đợi dẫn đến hiệu lực, tính khả thi của pháp luật còn hạn chế, đại biểu Tạ Đình Thi (Hà Nội) cho rằng cần quan tâm hơn tới chế độ làm việc, chế độ chính sách, công tác đào tạo, bồi dưỡng để đội ngũ thanh tra nhân dân thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình.

Một nội dung cũng thu hút sự quan tâm thảo luận của đại biểu Quốc hội là việc thực hiện dân chủ ở doanh nghiệp. Một số đại biểu nêu ra những việc rất khó triển khai trong thực tiễn như người lao động được bàn, được tham gia, được biết, công khai minh bạch về thang lương, bảng lương. Trong khi đó mỗi loại hình doanh nghiệp lại có hình thức, nguyên tắc quản trị khác nhau.

Do vậy, nếu chỉ áp dụng chung quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở với doanh nghiệp trong một chương sẽ không đầy đủ, khó thực hiện. Nếu chỉ quy định sẽ dẫn tới tính hình thức khi triển khai thực hiện. Nhiều đại biểu đề nghị cần tính toán, cân nhắc và quy định cụ thể phạm vi điều chỉnh đối với việc thực hiện dân chủ cơ sở ở doanh nghiệp.

Cùng quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Phi Thường (Hà Nội) cho rằng cần quy định đầy đủ, cụ thể, rõ ràng để đảm bảo có thể thực thi trong thực tiễn. Đại biểu Nguyễn Phi Thường cũng quan tâm đến quy định về vai trò, trách nhiệm Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội trong việc “làm nòng cốt” để người dân thực hiện các quyền dân chủ ở cơ sở. Đại biểu cho rằng, điều này là rất quan trọng khi quy định rõ về quyền, trách nhiệm, sự phối hợp của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức chính trị xã hội trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở thì mới dễ dàng thể chế và thực hiện theo đúng nguyên tắc định hướng của Nghị quyết Đại hội XIII, đó là Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ chỉ rõ đây là dự án Luật có phạm vi điều chỉnh rộng, rất nhiều loại hình, chủ thể. Theo Chủ tịch Quốc hội, phạm vi điều chỉnh của dự án Luật này cần điều chỉnh đầy đủ, toàn diện việc thực hiện dân chủ ở cơ sở bao gồm xã, phường, thị trấn, các cộng đồng dân cư ở tổ, thôn, làng bản, ấp; các tổ chức, cơ quan, đơn vị; doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế.

Vì vậy, dự án luật cần quy định đầy đủ các mối quan hệ trong từng loại đơn vị cơ sở, nhưng không quy định lại những nội dung đã được các luật chuyên ngành khác quy định. Bên cạnh đó, các chính sách của dự án luật cần làm rõ các yếu tố cơ bản trong quan hệ thực hiện dân chủ ở cơ sở để làm căn cứ cho việc quy định các hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở, bảo đảm tính chính xác, phù hợp, khả thi.

Có thể nói, với phạm vi điều chỉ rộng, tác động trực tiếp tới cấp cơ sở, dự án Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở sẽ đảm bảo, giữ vững và phát huy bản chất tốt đẹp của Nhà nước ta, phát huy quyền làm chủ của dân, thu hút Nhân dân tham gia quản lý nhà nước, khắc phục tình trạng suy thoái, quan liêu, mất dân chủ và nạn tham nhũng.