Giao dịch liên quan tới tài sản số rủi ro khi chưa có khung khổ pháp lý
Phác họa bức tranh về tài sản số hiện nay, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam Phan Đức Trung cho hay, có rất nhiều con số nói về tài sản số tại Việt Nam. Theo báo cáo của tổ chức Chainalysis chuyên về phân tích thị trường, năm 2022, dòng tài sản số hay tài sản mã hóa vào thị trường Việt Nam khoảng 100 tỷ USD. Con số này tăng trưởng đến năm 2023 là 120 tỷ USD. Năm 2021-2022, Việt Nam luôn nằm trong top 3 trên toàn cầu về người dân sở hữu tài sản số (21% dân số Việt Nam sở hữu) chỉ sau UAE và Hoa Kỳ. Năm 2023 Việt Nam tụt 5 hạng, đứng thứ 7. Thái Lan và Singapore đã vươn lên đứng thứ 5 và 3.
“Tài sản số không chỉ là những con số mang tính chất quy mô về dòng tiền dịch chuyển về Việt Nam, mà còn có quy mô cạnh tranh khu vực. Rất nhiều quốc gia trong khu vực ban hành luật lệ, chính sách để thúc đẩy tạo ra hành lang pháp lý cho những dòng tài sản này đóng góp vào nền kinh tế mang giá trị tích cực, chứ không thể có cách nhìn tiêu cực là ảnh hưởng tới ổn định kinh tế từng quốc gia nói riêng”, theo ông Trung.
Đề cập đến điểm nổi bật trong dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số, Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn cho biết, đó là lần đầu tiên đưa ra khái niệm về tài sản số. Mặc dù tài sản số hay tiền ảo trên thực tiễn đã rất phát triển nhưng về mặt pháp lý dường như chúng ta chưa theo kịp, chưa có một khung khổ pháp lý cho loại tài sản này. Vì thế, dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số lần đầu tiên tại Điều 8 có quy định về tài sản số.
Khi có khung khổ chính thức, hoạt động đầu tư kinh doanh theo lĩnh vực này mới có thể hình thành và phát triển. “Chính vì chúng ta chưa có khung khổ pháp lý chính thức nên thời gian vừa qua, có những hoạt động đầu tư kinh doanh buộc phải rời bỏ Việt Nam. Ví dụ như Tập đoàn Sky Mavis, một tập đoàn kỳ lân công nghệ của Việt Nam có hệ sinh thái game, là doanh nghiệp thuần Việt Nam nhưng do chúng ta chưa có khung khổ pháp lý cho tài sản trong game và hoạt động dựa trên cơ sở nội dung số, tài sản số rất lớn, nên cuối cùng họ chọn Singapore làm nơi đóng trụ sở”, ông Đậu Anh Tuấn nêu thực tế.
Theo ông, với sự phát triển khoa học công nghệ mạnh mẽ như hiện tại, Việt Nam cần phải là điểm đến của các nhà đầu tư công nghệ số. Chúng ta cần nhanh chóng thúc đẩy xây dựng khung khổ pháp lý. Khi có pháp lý, công nghiệp công nghệ số dần được hình thành, phát triển mạnh mẽ, quyền và lợi ích của những người tham gia trong lĩnh vực này được bảo vệ. Đã có rất nhiều giao dịch liên quan tới tài sản số, nếu chúng ta chưa có khung khổ pháp lý thì giao dịch này trở nên rủi ro, mỏng manh, những người liên quan không được bảo vệ.
Chia sẻ bên cạnh những thuận lợi về chính sách mà Chính phủ đã hỗ trợ cho các doanh nghiệp, còn nhiều khó khăn, đặc biệt trong lĩnh vực tài sản số, CEO Công ty AlphaTrue Trần Huyền Dinh cho hay, rất nhiều trường hợp để doanh nghiệp phát triển dễ dàng hơn họ buộc phải qua các địa bàn lân cận như Singapore, Hong Kong (Trung Quốc). Điều này không chỉ tạo ra thách thức cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ pháp luật mà còn gây khó khăn trong việc thu hút vốn, đặc biệt vốn đầu tư nước ngoài.
Hoàn thiện chính sách thuế
Còn theo Phó Cục trưởng Cục Quản lý, giám sát chính sách thuế, phí và lệ phí (Bộ Tài chính) Trương Bá Tuấn, chúng ta không có khung pháp lý liên quan đến tài sản số nhưng các giao dịch về tài sản số vẫn diễn ra thông qua sàn giao dịch nước ngoài và cá nhân. Vì vậy, cần thiết phải có khung pháp lý liên quan đến tài sản số. Trong đó, phải xác định và làm rõ được định nghĩa tài sản số là gì, cũng như vị trí pháp lý của tài sản số và những đặc trưng, đặc tính của tài sản số. Như vậy, các cơ quan quản lý nhà nước liên quan mới có các biện pháp, chính sách để hình thành khung pháp lý đồng bộ.
Tài sản số có thể sử dụng với nhiều mục tiêu khác nhau. Để thừa nhận và quản lý nó như tài sản thì đòi hỏi không chỉ sự tham gia của Bộ Tài chính mà của rất nhiều bộ, ngành có liên quan. Trường hợp dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số được Quốc hội thông qua, trong đó đưa ra được định nghĩa về tài sản số, các nội dung có liên quan, thì trong phạm vi và chức năng của mình, Bộ Tài chính sẽ triển khai thực hiện các vấn đề liên quan, bao gồm cả hoàn thiện chính sách về thuế.
“Trong trường hợp tài sản số được đưa vào Luật Công nghiệp công nghệ số, hay nói cách khác chúng ta thừa nhận tài sản số như một loại tài sản thì hoàn toàn có căn cứ để thực hiện thu thuế dựa trên pháp luật thuế của chúng ta. Tương tự chúng ta có Luật Thuế giá trị gia tăng để điều tiết, giao dịch các tài sản”, ông Trương Bá Tuấn nói.
Tán thành với quan điểm của ông Trương Bá Tuấn, Phó Tổng Thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn cho rằng, về nguyên tắc, các giao dịch liên quan đến tài sản số cũng như các hàng hóa khác phải nộp thuế. Nếu đây được coi là tài sản thì Nhà nước có thể thu thuế giao dịch, thuế thu nhập. Đây cũng là nhu cầu rất chính đáng từ thực tiễn.
Tuy nhiên, cái khó không chỉ ở Việt Nam mà các nước đang phải đối mặt là phải định nghĩa nó là gì? Ông Đậu Anh Tuấn chia sẻ, các nước có các cách tiếp cận rất đa dạng, khác nhau. Có nước xem như một loại chứng khoán, có nước xem là một loại tài sản đặc biệt, tài sản hỗn hợp.
“Cách tiếp cận của chúng ta hiện tại là phải ghi nhận nó. Còn việc định hình nó, phân loại ra sao… phải từng bước một”, vị đại diện VCCI khuyến nghị và cho rằng, cách tiếp cận của Luật Công nghiệp công nghệ số là phù hợp. Chúng ta quy định chung một khái niệm, sau đó bằng những văn bản dưới luật, có thể là nghị định, quyết định, bằng nhiều hình thức văn bản tương đối nhanh, linh hoạt để dần dần điều chỉnh. Khi thực tiễn đã chứng minh đây là một nhu cầu lớn, diễn ra tương đối phổ biến trong thực tiễn thì phải có một khuôn khổ pháp lý và tiến hành hoạt động thu thuế.
Ông Đậu Anh Tuấn nêu các vấn đề cần chú trọng về mặt chế định đối với tài sản số là thuế và bảo vệ quyền sở hữu, trách nhiệm của các chủ thể trong việc lưu trữ thông tin, quản lý thông tin về tài sản, đảm bảo an toàn thông tin mạng. “Lưu trữ trên không gian mạng, nếu có sự cố thì quyền lợi của người sở hữu ra sao? Như vậy phải có cơ chế để vẫn có thể khôi phục được, tránh tình trạng một số sàn giao dịch huy động tiền của nhà đầu tư rồi sập, khiến nhà đầu tư mất trắng như thời gian vừa qua. Chúng ta phải có quy định liên quan đến trách nhiệm, nghĩa vụ trong lĩnh vực này”, ông nhấn mạnh.
Song, ông Đậu Anh Tuấn cũng không khỏi băn khoăn, nếu đưa vào dự thảo Luật Công nghiệp công nghệ số thì “vẫn thấy có sự mong manh”. “Bởi vì đây là luật chuyên ngành, trong khi liên quan đến quy định về tài sản, liên quan đến chế định, đến sở hữu thì phải là những đạo luật như Bộ luật Dân sự. Cho nên, gốc rễ là chúng ta phải cân nhắc triển khai nghiên cứu, sửa đổi Bộ luật Dân sự hiện tại”, Phó Tổng Thư ký VCCI nói.