Không biết từ bao giờ, hàng ngàn hộ dân người đồng bào Bahnar ở các buôn làng thuộc xã Ayun, huyện Chư Sê và xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện (Gia Lai) đã gắn cuộc sống của mình với con thuyền, bến nước ở hồ Ayun Hạ. Giữa cao nguyên đầy nắng và gió, người dân làng chài nơi đây đang có một cuộc sống khá sung túc, đầy đủ nhờ vào nghề đánh bắt thủy sản.
Làng chài trên... cao nguyên
Xã Ayun (huyện Chư Sê) có lẽ là nơi duy nhất tại Tây Nguyên có đến 7 buôn làng mà người dân (chủ yếu đồng bào Bahnar) sống bằng nghề đánh cá. Theo cụ Đinh Kpuih - già làng T’Lâm, ngay từ lúc mới lập làng, đời sống bà con sống quanh thượng nguồn sông Ayun đã gắn chặt với con sông này và không biết tự bao giờ, nghề đánh bắt thủy sản đã mang đến cho các hộ dân nơi đây một cuộc sống sung túc. Ngay trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đây là nơi đồng bào Bahnar nuôi giấu cán bộ cách mạng, bộ đội. Đêm đêm, thanh niên trong làng chèo thuyền độc mộc cùng bộ đội cụ Hồ vượt sông, mai phục dưới chân đèo Tung Kê tiêu diệt kẻ thù.
|
Vợ chồng Đinh Kpăk ở làng T’Lâm trên chiếc ghe là phương tiện sản xuất nuôi cả gia đình. |
Phía bên kia dòng sông là các làng King Pêng, Plei Bông, Plei Trơk và Plei Hek thuộc xã Chư A Thai (huyện Phú Thiện). Cả 11 buôn làng dọc theo thượng nguồn sông Ayun, quanh lòng hồ Ayun Hạ, từ lâu cũng đã gắn cuộc sống với con sông này, suốt những năm kháng chiến chống Pháp. Trong thời gian bám trụ với dân, bộ đội cụ Hồ huyện H2 cũ đã dạy cho dân làng T’Lâm cách câu cá, đan và thả lưới bắt cá dưới dòng sông Ayun, từng bước cải thiện cuộc sống. Và cũng từ đấy, không riêng gì làng T’Lâm mà đời sống người dân tại các buôn làng lân cận như Tung Giang, Plei Trơk, Plei Hek, King Pêng… được cải thiện nhờ nguồn thực phẩm phong phú khai thác từ dòng sông Ayun.
Bao nhiêu mùa rẫy qua, cuộc sống của gần 350 hộ dân tại các làng T’Lâm, Tung Giang 1, Tung Giang 2… đã gắn bó mật thiết với dòng sông. Già Kpuih tự hào khoe: Làng T’Lâm là làng có nhiều người đánh bắt cá giỏi nhất như Đinh Breng, Đinh A Thin, Đinh Yuk… Nghề đánh cá đã gắn bó mật thiết với những đứa con làng T’Lâm, từ nhỏ đã theo cha ra bờ sông cầm cần câu cá. Trẻ con trong làng khi vừa biết đi cũng là lúc phải tập bơi, lên 10 tuổi đã được cha mẹ dạy cho cách dùng cần câu cá, thậm chí có đứa giăng lưới thành thục, biết canh con nước, ngọn gió để đặt câu, buông lưới.
Đổi thay những làng chài
Hồ Ayun Hạ với dung tích hơn 250 triệu m³ nước, mặt hồ rộng 37 km² và có rất nhiều cá. Nhờ đó, cuộc sống của hàng trăm hộ dân sống quanh lòng hồ Ayun Hạ sung túc hơn xưa, đời sống nhiều hộ dân được đổi thay, bộ mặt nông thôn khởi sắc rõ nét.
Đối với dân làng T’Lâm, mỗi ngày dọc theo dòng sông Ayun hay chèo thuyền ra giữa lòng hồ thủy lợi Ayun Hạ, thường đánh bắt được cả chục kg cá nước ngọt đủ để đáp ứng nhu cầu thực phẩm trong cả tuần, phần còn lại được bán cho các tiểu thương cung cấp cho các chợ Phú Thiện, Ayun Pa…
Hơn 40 năm gắn bó với dòng sông Ayun, khi giận dữ lúc hiền hòa, Đinh Breng (làng T’Lâm, xã Ayun) được xem là người đánh cá giỏi nhất vùng Tung Kê này. Theo nhận định của Đinh Breng, cách đánh cá của những ngư phủ trên sông Ayun rất khác người. Buổi chiều sau khi đi rẫy về họ chỉ ra sông buông lưới xuống để sáng mai ra thu lưới và cá về dùng. Điều đáng quý là đã không biết bao nhiêu mùa rẫy trôi qua, nhưng thuyền lưới và cả cần câu của bất kỳ ai ở làng T’Lâm hay các buôn làng lân cận để qua đêm trên thượng nguồn sông Ayun hay lòng hồ Ayun Hạ, chưa bao giờ bị mất.
Trời về khuya, sương trắng như tấm màn phủ xuống, khi phụ nữ và trẻ em làng T’Lâm chìm vào giấc ngủ, Đinh Breng tay cầm mái chèo, đốt điếu thuốc và nhắc tôi mặc thêm áo ấm. Ra bờ hồ Ayun Hạ, ông buông nhẹ mái chèo, chiếc thuyền độc mộc trượt nhanh theo dòng nước dần xa bờ.
Trên bến, những chiếc thuyền khác cũng bắt đầu ra sông cùng gọi nhau bằng những khẩu hiệu chỉ có người dân làng ngư phủ T’Lâm mới biết. Theo Đinh Breng, tại các buôn làng dựa vào cuộc sống sông nước như làng T’Lâm, một hương ước được vạch sẵn từ hàng chục năm về trước, đó là những người đánh bắt cá giỏi được cộng đồng ghi nhận mới có thể chèo xuồng ra sông vào ban đêm để đánh bắt được nhiều hơn. Sau đêm miệt mài thu lưới và thành quả lao động, bình minh vừa ló rạng cũng là lúc những con thuyền bắt đầu cập bến, ở đó người mua cá đã đợi sẵn để cung cấp cho chợ Phú Thiện…
Theo ông Rơmah Ngoan - Chủ tịch UBND xã Chư A Thai, thì dòng nước Ayun Hạ vừa tưới mát cho cây trồng vừa mang lại nguồn thức ăn dồi dào cho đồng bào Bahnar các làng King Pêng, Plei Bông, Plei Trơk và Plei Hek… trong xã. Do đã được trang bị kỹ năng đánh bắt cá ngay từ thời kháng chiến, nên ngày đập thủy lợi Ayun Hạ chính thức được chặn dòng vào năm 1994, cuộc sống của hàng trăm hộ dân đồng bào Bahnar quanh lòng hồ Ayun Hạ ngày càng no đủ, sung túc hơn xưa…
Bài và ảnh: Quang Thái