Do phát triển quá nhanh và mang tính tự phát nên ngành sản xuất và xuất khẩu cá tra phải đối mặt với hệ lụy là giá xuất khẩu cá tra giảm khi sản lượng tăng. Bởi vậy, theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản, Việt Nam cần đẩy mạnh tái cơ cấu ngành sản xuất và xuất khẩu cá tra theo hướng bền vững.
Nhiều hệ lụy do phát triển tự phát
Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (Vasep), trong vòng 12 năm từ năm 2000 đến năm 2012, sản lượng nuôi cá tra đã tăng 650 lần đạt 1,3 triệu tấn; kim ngạch xuất khẩu đạt 1,8 tỷ USD, tăng 692 lần. Thị trường xuất khẩu được mở rộng nhanh chóng 136 nước và vùng lãnh thổ. Cá tra là ngành sản xuất, xuất khẩu hiếm hoi của Việt Nam đạt siêu năng suất nhưng tốn rất ít diện tích, với diện tích nuôi cá chỉ chiếm 6.000 ha, bằng 1% diện tích nuôi tôm. Tuy nhiên, rất nhiều nơi nông dân tự lập cơ sở nuôi cá, doanh nghiệp tự lập nhà máy chế biến mà thiếu một quy hoạch đồng bộ.
|
Chế biến cá tra phi lê xuất khẩu tại Công ty cổ phần Gò Đàng (Tiền Giang). Ảnh: Minh Trí - TTXVN |
Sự phát triển quá nhanh và mang tính tự phát đã kéo theo các hệ lụy như: giá xuất khẩu cá tra đi ngược lại với tình hình tăng sản lượng, từ 3,76 USD/kg vào năm 2000 rớt dần xuống còn dưới 2,2 USD/kg vào năm 2012. Xuất khẩu cá tra liên tục phải đối mặt với "cuộc chiến" chống lại các vụ kiện chống bán phá giá. Trong 2 năm trở lại đây Mỹ tăng thuế suất chống bán phá giá lên mức ngày càng cao. Với những bất cập trên, nghề nuôi cá tra bắt đầu giảm sút với việc giảm 13% diện tích và 11% sản lượng trong 9 tháng đầu năm 2013. Thêm vào đó, uy tín của sản phẩm cá tra phi lê đông lạnh tại nhiều thị trường bị suy giảm nghiêm trọng. Hiện, nhiều doanh nghiệp và người nuôi cá tra lâm vào tình trạng rất khó khăn do sản xuất thua lỗ... Đây là hệ quả tất yếu tích tụ từ quá trình phát triển tự phát với tốc độ tăng nhanh, thiếu cơ chế quản lý và sự cạnh tranh về giá cả giữa các doanh nghiệp.
Đẩy mạnh tái cơ cấu
Theo ông Trương Đình Hòe, Tổng thư ký Vasep, ngành nuôi, chế biến và xuất khẩu cá tra của Việt Nam cần được tái cơ cấu. Sáu giải pháp tái cơ cấu ngành cá tra được đưa ra gồm: Ban hành quy chế áp dụng thí điểm hệ thống cấp và kiểm soát quota sản lượng nuôi cá tra cho xuất khẩu phù hợp với nhu cầu thị trường; ban hành chương trình nâng cao chất lượng và phòng bệnh cho cá tra giống; ban hành quy chế kiểm soát chất lượng thức ăn nuôi cá tra; ban hành chương trình chất lượng quốc gia sản phẩm cá tra phi lê đông lạnh xuất khẩu; cho phép áp dụng thí điểm cơ chế xuất khẩu qua đầu mối thống nhất; cho phép thu phụ phí phát triển và bảo vệ thị trường ngành cá tra.
Nhiều doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cá tra đều đồng ý với các giải pháp do Vasep đưa ra, trong đó có giải pháp giảm số lượng cá nuôi bằng hình thức kiểm soát quota sản lượng phù hợp với thị trường xuất khẩu. Ông Nguyễn Văn Kịch, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cá tra, Tổng giám đốc Cafatex, cho biết: Để giải quyết tình trạng hiện nay, vấn đề quan trọng nhất là giảm sản lượng cá nuôi trước để giá cá tăng trở lại, rồi mới bàn đến các giải pháp khác sau.
Hiện nay, nhiều địa phương có vùng ao nuôi không đảm bảo vấn đề môi trường nhưng vì lợi ích nhiều nơi vẫn thả nuôi. Vì vậy, các địa phương cần phải bàn lại để chọn các vùng nuôi đảm bảo yêu cầu về môi trường. "Như thế là cũng đã giảm được vài chục phần trăm diện tích, sản lượng nuôi và nếu giảm được 30% sản lượng thì chắc chắn giá cá sẽ tăng trở lại. Vấn đề là các lãnh đạo địa phương có chịu ngồi lại với nhau không và ai là người chấp nhận giảm diện tích nuôi vì ai cũng muốn có thành tích cao" - ông Kịch phát biểu.
Cùng thống nhất với giải pháp giảm diện tích, giảm sản lượng, ông Doãn Tới, Tổng Giám đốc Navico cho rằng: Cần sắp xếp lại để đến năm 2015 - 2016 toàn vùng chỉ không còn quá 15 doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cá tra. Những hộ nuôi cá tra cũng sẽ phải tự nguyện hợp tác lại với nhau để phát triển nghề nuôi cá tra với quy mô lớn, công nghệ cao mới đảm bảo về chất lượng, số lượng phục vụ xuất khẩu...
Ngọc Thiện