Mùa này, lên Tây Bắc ngắm các chân ruộng bậc thang vào độ chín, hít căng lồng ngực hương lúa mới của các bản làng và thưởng thức hội cốm (ăn mừng cơm mới) của đồng bào các dân tộc Tày, Thái, Nùng, Giáy, Mông... thật không còn gì hạnh phúc hơn.Sau khi lúa được gặt về, đồng bào Tày Bảo Yên túm thóc thành từng bó nhỏ. |
Trên những cánh đồng của bản người Tày ở Bảo Yên, Bắc Hà, Văn Bàn hay đồng bào Giáy Tả Van (Sa Pa, Lào Cai), đồng bào đang tấp nập gặt lúa. Còn ở ven các con suối Nhù, Nậm Mu, Mường Hoa và Nghĩa Đô, là một không khí mang đậm nét văn hóa chỉ có ở vùng cao Lào Cai, đó là cảnh người dân hai bên bờ suối rộn ràng giã cốm. Người rang, người giã, người sàng sảy... tạo nên không khí đông vui và ấm áp. Nếu như ở nhiều địa phương, nghề làm cốm đang dần bị mai một thì tại Lào Cai, hội cốm (ăn mừng cơm mới) đã trở thành là nét đẹp văn hóa ẩm thực được duy trì và tiếp nối của các dân tộc vùng cao.
Ông Nguyễn Văn Bình, Trưởng phòng Văn hóa, Thể thao và Du lịch huyện Bảo Yên (Lào Cai) cho biết, trước khi thăm đồng chuẩn bị thu hoạch vụ lúa mùa, bà con dân tộc Tày (Bảo Yên) thường chọn những thửa ruộng cấy lúa nếp tốt nhất để thu hoạch trước làm Tết "cơm mới", với ý nghĩa mừng một năm sản xuất thành công, dâng thành quả lao động cúng đất trời, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng luôn tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.
Sau đó hơ trên ngọn lửa để lúa chín thay vì rang. Cách làm đặc biệt này giúp cốm có vị dẻo thơm và ngon đặc biệt.
|
Theo phong tục truyền thống của người Tày, gia đình nào có "ma nhà", có cối hương thờ cúng cha mẹ, ông bà thì hàng năm đều phải tổ chức lễ cúng "cơm mới". Mặt khác, Tết "cơm mới" còn là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của mỗi gia đình người Tày, nên được bà con chuẩn bị rất chu đáo, kỹ lưỡng. Đặc biệt, trong mâm lễ cúng không thể thiếu được món ăn truyền thống của người Tày là cốm.
Dù lúa nếp được cấy dưới ruộng nước hay gieo trên nương rẫy, thì khi ngắt lúa về làm cốm, hạt lúa nếp phải còn chút sữa ở đầu hạt, vỏ hơi lam vàng một chút và hạt chưa vào chắc hẳn (chưa chín hết). Lúa như vậy mới làm được hạt cốm vừa dẻo vừa thơm. Lúa nếp ngắt về được người Tày chế biến luôn, bởi nếu để mấy hôm sau mới làm thì sẽ mất đi nhiều hương thơm và độ dẻo.
Sau khi sàng sảy lấy những hạt chắc, lúa được đưa vào rang, sau đó cho vào cối đá giã đều cho bong hết vỏ trấu bên ngoài, rồi sàng sảy cho hết cám và vỏ trấu. Lúc này, những hạt cốm xanh tươi bắt đầu "lộ diện" với mùi thơm hấp dẫn. Nhưng để cho cốm dẻo và xanh hơn, người ta lại tiếp tục cho cốm vào cối để giã một lần nữa. Sau lần giã này, cốm được sàng bỏ cám rất kỹ trước khi đưa vào sử dụng.
Nếu gia đình nào lỡ để lúa nếp hơi quá ngày, già tháng một chút thì phải cho lúa vào nồi luộc chín rồi mới mang đi giã. Theo họ, cách làm này sẽ tạo cho hạt cốm vị thơm và dẻo như cốm rang vậy. Hạt cốm Tày sau bao lần giã, sàng sảy tròn mẩy, xanh ngắt như lá dong rừng. Hạt cốm mềm mà dẻo, mười hạt đều cả mười, mang vị ngọt của đất, của gió, của nắng, của sương... cầm vào mát nhẹ giữa lòng bàn tay.
Hạt cốm làm khá kì công, nên giá mỗi kg cốm ở Lào Cai không hề rẻ, dao động từ 100.000 đến 120.000 đồng/kg. Thế nhưng, đây lại là món ăn đặc sản truyền thống được du khách khi đến Lào Cai đặc biệt ưa thích. Tại các chợ phiên hoặc chợ lớn ở thành phố, cốm được mang ra chỉ một loáng là "cháy" hàng.
Bài và ảnh: Hương Thu