Là quốc gia có vị trí địa chính trị, kinh tế chiến lược quan trọng vào bậc nhất khu vực, nhưng Indonesia vẫn đang phải đối mặt với nhiều vấn đề ảnh hưởng đến tốc độ và chất lượng tăng trưởng kinh tế.
Hạ tầng không theo kịp
Một trong những nguyên nhân chính cản trở tăng trưởng, khiến quốc đảo Indonesia có nguy cơ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” là hệ thống cơ sở hạ tầng yếu kém.
Cơ sở hạ tầng yếu kém cản trở tăng trưởng kinh tế của Indonesia. |
Chuyên gia kinh tế Nurkholisoh Ibnu Aman thuộc Ngân hàng trung ương Indonesia (BI) cho rằng, đất nước “vạn đảo” có nguy cơ trở thành nạn nhân của cái gọi là "bẫy thu nhập trung bình" - tình trạng xảy ra khi một nền kinh tế phát triển nhanh nhưng thu nhập vẫn ở mức trung bình, không duy trì đủ đà tăng trưởng để trở thành nước có thu nhập cao.
Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) năm 2011 cho thấy, trong số 101 quốc gia thu nhập trung bình vào năm 1960, chỉ có 13 nước trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2008. Các nước Mỹ Latinh và Trung Đông là ví dụ điển hình khi hầu hết đã đạt thu nhập trung bình vào những năm 1960, song vẫn tiếp tục kéo dài tình trạng đó cho đến nay.
WB cho biết Indonesia bắt đầu gia nhập nhóm các nền kinh tế thu nhập trung bình từ năm 1996, nhưng tăng trưởng kinh tế đã giảm mạnh sau khi trải qua cuộc khủng hoảng tài chính năm 1997-1998 và phải mất sáu năm để tái trở lại với nền kinh tế toàn cầu, trở thành quốc gia thu nhập trung bình với mức thu nhập bình quân đầu người 3.420 USD. Ngưỡng để trở thành quốc gia thu nhập trung bình là 1.036 USD/người và trở thành quốc gia phát triển là 12.616 USD/người.
Giới chuyên gia cho rằng cơ sở hạ tầng là chìa khóa giúp Indonesia bật lên khỏi tình trạng thu nhập trung bình hiện nay. Nghiên cứu mới đây của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cho thấy, rủi ro cao nhất đối với sự tăng trưởng và nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình là vấn đề hạ tầng cơ sở yếu kém ở Indonesia, với giao thông tắc nghẽn, điện lưới phập phù, kết nối Internet chậm... không thể hỗ trợ cho nền kinh tế đang tăng trưởng.
Nhiều rào cản khác
Theo ông Aman, vấn đề đầu tư cơ sở hạ tầng cũng đã được chính phủ quan tâm phát triển gần đây, dù cần phải đẩy nhanh tiến độ hơn nữa. Trước khi tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng, Indonesia cần phải đầu tư vào ba lĩnh vực khác quan trọng không kém.
Thứ nhất là hệ thống tài chính. Indonesia cần phải phát triển thị trường tài chính cho phép nguồn vốn được phân bổ một cách hiệu quả nhất. Muốn vậy cần phải có thị trường chứng khoán hoạt động tốt, hệ thống thanh toán liên tục dựa trên khuôn khổ pháp lý ổn định. Cũng như ở nhiều nền kinh tế đang phát triển khác, hệ thống tài chính Indonesia chủ yếu là các ngân hàng - điều dễ dẫn đến "nút thắt cổ chai tài chính". Nguồn vốn chủ yếu của các ngân hàng là tiền gửi ngắn hạn, trong khi đầu tư hiệu quả nhất lại dưới hình thức các dự án dài hạn và nhiều rủi ro. Trong khi đó, các nhà đầu tư dài hạn, chẳng hạn như các quỹ hưu trí và các công ty bảo hiểm, vẫn chưa tích cực tham gia vào thị trường nợ kém phát triển. Thị trường nợ của Indonesia vẫn còn đang trong giai đoạn đầu so với các nền kinh tế khác ở châu Á.
Thứ hai là thể chế. Mặc dù tầm quan trọng của nó không rõ ràng nhưng nhiều nghiên cứu cho thấy vấn đề thể chế, chứ không phải là nguồn lực thiếu thốn, nhiều khi trở thành lý do chính cản trợ phát triển kinh tế. Các nhà đầu tư và tài trợ thường gặp nhiều vấn đề liên quan đến các quy định, chính sách liên quan đến người nghèo hay mối liên hệ với các cơ quan nhà nước.
Thứ ba là nguồn nhân lực. Một lực lượng lao động được đào tạo quan trọng như một mạng điện thoại đáng tin cậy trong nền kinh tế. Indonesia có hệ thống giáo dục lớn thứ tư trên thế giới, nhưng lại xếp ở hạng cuối trong số 65 quốc gia tham gia Chương trình khảo sát giáo dục quốc tế (PISA) gần đây nhất. Về thị trường lao động, lực lượng lao động Indonesia vẫn đứng trong hàng ngũ các nước cạnh tranh cao nhất thế giới nếu so về mức lương thực tế.
Tuy nhiên, nếu muốn trở thành nước có thu nhập cao, Indonesia không nên dựa vào lao động giá rẻ như một nguồn lực cạnh tranh - nguyên nhân phổ biến của nhiều quốc gia đang bị mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình. Khi tiền lương tăng, các nhà sản xuất thấy mình không thể cạnh tranh với những nhà sản xuất với chi phí thấp hơn tại các thị trường xuất khẩu nên tiếp tục tụt hậu so với các nền kinh tế tiên tiến trong sản xuất các sản phẩm có giá trị cao hơn. Đây chính là trường hợp một số nước ở châu Mỹ Latinh và Trung Đông đang bị "mắc kẹt" ở mức thu nhập trung bình.
Chuyên gia Aman kết luận rằng, nguồn nhân lực có trình độ sẽ giúp chuyển đổi nền kinh tế sang mô hình tăng trưởng mới, nhấn mạnh vào sự sáng tạo và năng lực công nghiệp gia tăng. Trong mô hình này, các yếu tố công nghệ, nghiên cứu và phát triển, quyền sở hữu trí tuệ… tương tác với nhau mà không có rào cản, tạo thành động cơ cho nền kinh tế tăng trưởng bền vững hơn.
Trần Hiệp (P/v TTXVN tại Indonesia)