Theo quy định, sau khi khai thác vàng, các đơn vị khai thác phải hoàn trả mặt bằng, lấy đất sản xuất cho dân. Thế nhưng, thực tế ở xã Lạng San, huyện Na Rỳ, Bắc Kạn, sau khi khai thác xong, các đơn vị này đã biến hiện trường khai thác thành hồ.
Nhìn vẻ mặt của ông Hoàng Văn Xuân, người Nùng, thôn Chợ Cũ, xã Lạng San, huyện Na Rỳ, Bắc Kạn khi nhìn ra cái hồ rộng gần 7 ha vốn là soi bãi trồng ngô của cả thôn thấy rõ sự thất vọng của ông. Ông Xuân nói: Nhà tôi cũng như nhiều nhà ở đây không có một mảnh ruộng nào để cấy lúa, trồng ngô. Trước đây, khi “họ” chưa cấp phép khai thác mỏ vàng tại thôn Chợ Cũ này cho Công ty An Thịnh, tất cả các hộ dân trong thôn đều có một phần trong diện tích đất để trồng ngô. Đất ở đây rất tốt. Khi cấp mỏ cho Công ty An Thịnh, họ có cam kết khi khai thác xong sẽ hoàn thổ để lấy đất cho dân canh tác, không hiểu vì lý do gì, “họ” lại quay sang làm cái hồ gọi là “hồ sinh thái” giữa cái vùng rừng núi cây cối quanh năm xanh tốt này. Đây thực sự trở thành “ao tù”, không có đường thoát nước, bờ ao toàn cây dại mọc, người dân vứt rác, vứt các động vật chết xuống hồ, gây ô nhiễm môi trường.
|
Môi trường sinh thái, đất nông nghiệp bị tàn phá do khai thác vàng.
|
Ông Trần Nguyên, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên-Môi trường Bắc Kạn cho biết: Việc hình thành hồ này đã được cấp uỷ xã, huyện lúc đó nhất trí, UBND tỉnh Bắc Kạn cũng đã quyết định. Cũng theo ông Nguyên, thì việc hình thành hồ có lợi ích kinh tế và sinh thái. Khi làm hồ đã làm rất “chặt chẽ về thủ tục” từ cấp cơ sở đến cấp tỉnh.
Không hiểu các cấp chính quyền nghĩ gì, không biết ông Nguyên thấy lợi ích từ hồ này là gì, và lợi cho ai ? Những người dân mất đất ở đây đang hàng ngày phải đối mặt với đói, nghèo. Việc không có đất canh tác đẩy người dân đến việc phải làm những việc mà họ không muốn để mưu sinh – đi “làm vàng thổ phỉ”. Trong một thôn 32 hộ thì có đến 26 hộ không một tấc đất canh tác. Với 6,6 ha đất làm hồ, nếu chia đều cho 26 hộ dân hiện không có đất, mỗi hộ có được trên 2.500 m2 đất để canh tác. Với số diện tích này, theo ông Trưởng thôn Lý Văn Huyên, với một vụ lúa, một vụ ngô, toàn bộ số 26 hộ dân này sẽ thoát nghèo. Ông Huyên cũng cho biết, tổng số hộ nghèo và cận nghèo của thôn Chợ Cũ hiện nay là gần 80%, một tỷ lệ rất cao đối với cả tỉnh Bắc Kạn (trên 30% hộ nghèo).
Theo cam kết ban đầu, sau khi kết thúc khai thác vàng, doanh nghiệp bắt buộc phải hoàn thổ, bằng việc san lấp mặt bằng, tạo một lớp đất màu trên bề mặt dày từ 30-40 cm để phục vụ cho cấy lúa, trồng ngô. Trên thực tế, thì việc khai thác ở đây theo quy trình dùng máy xúc múc đất lên xe ô tô, chở ra sông Bắc Giang, đổ lên giàn tuyển, dùng nước phun rửa đất để đãi vàng. Với cách làm như vậy, có bao nhiêu đất trôi hết xuống sông… và tất nhiên sông bị ô nhiễm, lòng sông đỏ đặc những bùn đất và đầy dần lên…
Khi xây dựng phương án làm hồ sinh thái, người ta đã tính lợi ích kinh tế từ việc trồng lúa, trồng ngô với việc thả cá. Theo cách tính của những người thiết kế đưa ra thì việc làm hồ thả cá có lợi hơn rất nhiều so với việc san lấp mặt bằng lấy đất cấy lúa, trồng ngô. Theo đó, trên diện tích 6,6 ha nếu một năm thả cá, lợi nhuận lên đến gần 1 tỷ đồng/năm, trong khi cấy lúa, trồng ngô chỉ cho tổng thu hơn 2 trăm triệu đồng/năm. Một con số chênh lệch quá lớn như vậy… sao lại không làm (?)
Ông bà Thảo Cung, một gia đình vào loại “giàu” có ở thôn Chợ Cũ này, người duy nhất trúng thầu nuôi cá trên hồ. Theo ông Hoàng Văn Cung, gia đình ông đã đầu tư cá giống vào hồ này khoảng vài trăm triệu đồng, tiền nộp thuế cho xã, tiền thuê nhân công trông coi ao cá, mỗi tháng hết 6 triệu đồng, tổng chi phí từ khi trúng thầu đến nay lên đến cả trăm triệu (chưa kể việc mua cá giống, thức ăn cho cá…). Hỏi ông bà đã có thu nhập được bao nhiêu từ việc nuôi cá trên hồ, bà Thảo trả lời ngay: Thất bại ! Chúng tôi đã thả khá nhiều cá, cá cũng lớn đấy nhưng không bắt được, do hồ quá sâu và đặc biệt là bán khó, vì người dân vẫn nghĩ nước hồ có nhiều loại hoá chất độc hại. Ông bà Thảo Cung rất thẳng thắn khi nói đến lợi ích của gia đình mình với lợi ích của cả cộng đồng: Nếu nhà nước lấp hồ lấy đất cho dân sản xuất vẫn có lợi hơn.
Không phải chỉ có gia đình ông bà Thảo Cung, đa phần những người dân thôn Chợ Cũ, kể cả ông Trưởng thôn Lý Văn Huyên…cũng “mong ước” lấp được hồ để có đất sản xuất.
Câu chuyện về cái hồ này còn nhiều, từ việc các vị chức sắc các cấp, có tầm nhìn chiến lược cho việc phát triển nông thôn, mà lại triệt tiêu nguồn tài sản quý nhất của người nông dân là ĐẤT. Người nông dân không có đất trồng ngô, cấy lúa có còn là nông dân nữa không ? Người ta đã vẽ trên đề án rất đẹp, rất hay...Nào là đường rộng 3 mét, rải cấp phối, trồng cây xanh ven hồ, xây tường bao quanh hồ, làm nhà nghỉ ngơi… Bây giờ nhìn lại mới thấy, họ vẽ nhiều, làm ít: Tường bao không có, nhà không có, cây xanh không có, chỉ có cỏ dại…tìm một lối xuống đường bờ hồ còn khó chứ đứng nói đến việc tạo môi trường cảnh quanh để người dân đi dạo, trẻ em vui đùa…Những người dân ở đây đều rất sợ để con trẻ vui chơi cạnh hồ, rất dễ bị ngã xuống hồ…
Tiếp xúc với những người ở thô Chợ Cũ, xã Lạng San, huyện Na Rỳ, chúng tôi được biết, họ đã nhiều lần kiến nghị trong các lần họp thôn, họp xã và cả tiếp xúc cử tri, nhưng chưa thấy có phản hồi !? Những người dân này mất lòng tin cả với phóng viên đến tác nghiệp tại đây…Thật đáng buồn !
Các cấp chính quyền cần xem xét lại toàn bộ dự án, có phương án hợp lý để người dân khỏi bức xúc. Cơ quan chức năng cũng cần có đánh giá tác động môi trường đối với những giếng nước của một số hộ dân sống cạnh hồ. Nhiều nhà cho rằng nước giếng của họ có mùi hôi khi trở trời, hiện tượng này chỉ xảy ra gần đây, khi có hồ sinh thái này./.
Nguyễn Trình