Ưu tiên xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng nước

Ô nhiễm hữu cơ và dinh dưỡng

Theo Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Việt Nam có 13 lưu vực sông lớn và quan trọng gồm lưu vực sông Hồng-Thái Bình, Bằng Giang-Kỳ Cùng, Mã, Cả, Hương, Vu Gia-Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn-Hà Thanh, Ba, Sê San, Srê Pốk, Đồng Nai, Mê Công.

Kết quả quan trắc và tính toán chỉ số chất lượng nước cho thấy, chất lượng nước tại khu vực thượng nguồn của các lưu vực sông đều duy trì khá tốt, ô nhiễm ghi nhận ở khu vực trung lưu và hạ lưu. Chủ yếu là ô nhiễm hữu cơ và dinh dưỡng, tập trung tại một số khu vực của các lưu vực sông Cầu, Nhuệ-Đáy, Đồng Nai... Phần lớn các điểm quan trắc chưa ghi nhận dấu hiệu ô nhiễm kim loại và hóa chất bảo vệ thực vật.

Tại lưu vực sông Cầu, số lượng nguồn thải lớn nhất tập trung trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, Bắc Giang và Bắc Ninh. Trong lưu vực có 85% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung và tuân thủ khá tốt các quy định về bảo vệ môi trường. Một số cụm công nghiệp cũng đã và đang xây dựng trạm xử lý nước thải tập trung. Còn lại nước thải của một số làng nghề như làng nghề tái chế giấy Phong Khê tại Bắc Ninh (khoảng trên 11.000 m3/ngày đêm) và nước thải chăn nuôi từ các cơ sở trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên không được thu gom và xử lý hoặc xử lý không đạt yêu cầu thải thẳng ra sông Cầu. Các tỉnh trên lưu vực sông Cầu đều có hệ thống xử lý nước thải đô thị, tuy vậy, tỷ lệ nước thải được thu gom và xử lý còn thấp, hầu hết nước thải đều không được xử lý và thải thẳng ra nguồn tiếp nhận và chảy vào sông Cầu.

Tại lưu vực sông Nhuệ-Đáy, chất lượng nước sông Nhuệ chảy qua địa phận thành phố Hà Nội đã bước đầu được cải thiện, giá trị quan trắc các thông số môi trường bị ô nhiễm giảm dần qua các năm. Nhưng nước sông vẫn bị ô nhiễm bởi hợp chất hữu cơ và các chất dinh dưỡng, giá trị các thông số chất ô nhiễm như DO (oxi hòa tan), COD (nhu cầu oxi hóa học), BOD5 (nhu cầu oxi sinh học), amoni, nitrit luôn vượt ngưỡng cho phép theo QCVN 08.

Trên dòng chính sông Đáy, khu vực thượng nguồn đoạn chảy qua nội thành Hà Nội, nước sông bị ô nhiễm nặng do chịu ảnh hưởng của các hoạt động sản xuất và dân sinh. Từ khu vực trung lưu đến hợp lưu sông Nhuệ-sông Đáy tại thành phố Phủ Lý (tỉnh Hà Nam), do lưu lượng nước sông Đáy tại đây lớn hơn và có sự tham gia của nhiều nhánh sông nên chất lượng nước ở mức trung bình. Nhìn chung, chất lượng nước sông Đáy tốt hơn sông Nhuệ. Khu vực hạ lưu, đoạn từ hợp lưu sông Nhuệ - sông Đáy đến khu vực cửa sông, chất lượng nước sông cơ bản được duy trì ở mức trung bình và tốt.

Đối với lưu vực sông Đồng Nai, khu vực hạ lưu sông Sài Gòn và sông Vàm Cỏ có chất lượng nước suy giảm và ở mức xấu do là nơi tiếp nhận nước thải từ các khu đô thị, khu công nghiệp và các cơ sở sản xuất kinh doanh phân tán. Do đặc thù của lưu vực hệ thống Đồng Nai, giá trị TSS (tổng chất rắn lơ lửng) và Fe quan trắc trên các sông qua các năm đều cao, đặc biệt trong mùa mưa, do chịu tác động của lượng phù sa lớn trong nước sông Đồng Nai và sông Sài Gòn và do rửa trôi từ khu vực đất bị nhiễm phèn vào sông Vàm Cỏ. Ngoài ra, nước sông tại một số khu vực thuộc sông Sài Gòn vẫn bị ô nhiễm cục bộ bởi chất hữu cơ và chất dinh dưỡng. Một số vị trí thuộc khu vực hạ lưu sông Sài Gòn và sông Vàm Cỏ vẫn bị ô nhiễm cục bộ, đặc biệt là khu vực nội đô Thành phố Hồ Chí Minh chất lượng nước vẫn ở mức xấu.

Bên cạnh đó, môi trường nước trên các lưu vực sông còn chịu tác động mạnh bởi diễn biến, xu thế của biến đổi khí hậu toàn cầu. Việt Nam là quốc gia đứng trong nhóm 10 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ những hiện tượng thời tiết cực đoan. Đồng bằng Bắc Bộ và ven biển miền Trung, mùa khô có xu hướng đến sớm và kéo dài hoặc mưa tập trung với cường suất lớn, dẫn tới hạn hán và lũ lụt, ngập mặn và sạt lở bờ biển ngày một gia tăng. Nam Bộ đang đối diện với tình trạng ngập lụt và xâm nhập mặn Đồng bằng sông Cửu Long, hiện tượng xói lở bờ sông, bờ biển cũng xảy ra tại hầu hết các địa phương trong vùng.

Tập trung cho các sông liên tỉnh thuộc 3 lưu vực sông Cầu, Nhuệ-Đáy và Đồng Nai

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã đưa ra công cụ kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước. Luật cũng quy định Bộ Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước đối với các sông liên tỉnh có vai trò quan trọng với phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ môi trường để trình Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ đưa ra danh mục các sông liên tỉnh có vai trò quan trọng với phát triển kinh tế-xã hội, bảo vệ môi trường. Bộ sẽ phân trách nhiệm thực hiện đối với từng sông cụ thể cho Tổng cục Môi trường và các đơn vị khác trong Bộ Tài nguyên và Môi trường. Tổng cục Môi trường sẽ chủ trì, phối hợp với các đơn vị trong Bộ Tài nguyên và Môi trường, đặc biệt là các đơn vị thuộc lĩnh vực tài nguyên nước để xây dựng và trình lãnh đạo bộ phê duyệt, ban hành danh mục, làm cơ sở để đề xuất, xây dựng và thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn có liên quan trong thời gian tới.

Kế hoạch này bao gồm việc đánh giá, dự báo xu hướng thay đổi chất lượng môi trường nước mặt, xác định vùng bảo hộ vệ sinh khu vực lấy nước sinh hoạt, hành lang bảo vệ nguồn nước mặt, xác định khu vực sinh thủy. Các việc cần thực hiện đồng thời như đánh giá thực trạng phân bố các nguồn ô nhiễm điểm và nguồn ô nhiễm diện phát sinh chất ô nhiễm môi trường nước trong vùng tác động; loại và tổng lượng chất ô nhiễm thải vào môi trường nước mặt, biện pháp bảo vệ, cải thiện chất lượng, phòng ngừa và giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước mặt. Về đánh giá khả năng chịu tải, kế hoạch cần phân vùng xả thải, hạn ngạch xả nước thải, xác định mục tiêu và lộ trình giảm xả thải vào môi trường nước mặt không còn khả năng chịu tải. Kế hoạch sẽ đưa ra nguy cơ ô nhiễm nước mặt xuyên biên giới, giải pháp hợp tác, chia sẻ thông tin và quản lý ô nhiễm nước mặt xuyên biên giới.

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường Hoàng Văn Thức cho biết, theo yêu cầu của Luật Bảo vệ môi trường mới, trước mắt, trong giai đoạn 2021-2023, Tổng cục Môi trường sẽ tập trung xây dựng các quy định, hướng dẫn liên quan đến việc lập kế hoạch quản lý chất lượng nước và triển khai xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng nước đối với các sông liên tỉnh thuộc 3 lưu vực sông Cầu, Nhuệ-Đáy và Đồng Nai.

Hoạt động này được thực hiện thông qua nhiệm vụ “Xây dựng hướng dẫn kỹ thuật thuộc trách nhiệm của Bộ Tài nguyên và Môi trường đối với quản lý chất lượng nước mặt; đánh giá sức chịu tải của môi trường nước mặt và xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng nước đối với một số lưu vực sông liên tỉnh”.

Tổng cục Môi trường sẽ rà soát, nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện các hướng dẫn kỹ thuật về đánh giá khả năng chịu tải, kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước mặt. Bằng phương pháp mô hình và gián tiếp, Tổng cục sẽ đánh giá khả năng chịu tải của môi trường nước mặt đối với các sông liên tỉnh thuộc 3 lưu vực sông trên; tổng hợp kết quả tính toán, xây dựng các bản đồ phân vùng chất lượng nước và khả năng chịu tải. Từ đó, sẽ có dự thảo quyết định phê duyệt kèm theo danh mục các đoạn sông không còn khả năng chịu tải để trình Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành. Bên cạnh đó, Tổng cục cũng sẽ xây dựng và hoàn thiện dự thảo các kế hoạch quản lý chất lượng nước đối với các sông liên tỉnh thuộc 3 lưu vực sông.

Lộ trình thực hiện được tính toán theo từng năm. Năm 2021 xây dựng các nội dung quy định, hướng dẫn về lập kế hoạch quản lý chất lượng nước, thu thập dữ liệu, một số hoạt động điều tra khảo sát ban đầu. Năm 2022 tập trung vào các hoạt động điều tra, khảo sát, đánh giá khả năng chịu tải. Năm 2023 xây dựng và hoàn thiện các dự thảo kế hoạch quản lý chất lượng môi trường nước.