Làng cười Văn Lang

Mỗi độ Tết đến, xuân về, người dân làng Văn Lang, xã Văn Lương, huyện Tam Nông (tỉnh Phú Thọ) lại cùng nhau chuẩn bị cho “Cuộc thi kể chuyện tếu”, nhằm giữ gìn, phát huy vốn văn hóa của làng cười Văn Lang và làm phong phú thêm vốn văn hóa dân gian miền Đất Tổ.

Cả làng nói “khoác”

Vừa ghé đầu làng, mấy đứa trẻ ngồi trên cây thấy người lạ liền nói khoác ngay: Các bác có thích xem một đàn cậu ông trời đang nghiến răng bay trong đám mây để bắt sấm dậy mưa rào, cho lúa chiêm phất cờ được mùa chiến thắng không? Nếu thích xem, các cô chú hãy dùng phép “cân đẩu vân” lên đây với chúng cháu! Con cóc là cậu ông trời ấy mà… các bác không biết à?



Thấy khách đến nhà, anh Hán Văn Hùng, trưởng khu 4 tếu táo nói: "Các bác về đây lần đầu, không biết chứ ở quê tôi ghê lắm! Đến con cá rô còn đớp gẫy cả cành gạo. Các bác có tin hay không thì tùy. Nhưng, cứ bao giờ lúa chín, nước nguồn đổ về cá rô sẽ nhao nhao nhảy lên đớp những bông lúa trĩu nặng. Thử hỏi: Cá rô không đớp gẫy cành gạo đấy… là gì?”. Hóa ra bông lúa được anh Hùng gọi là cành gạo, làm cho mọi người thích thú, cười ra nước mắt.

Anh Hùng cho biết: "Dân làng Văn Lang chúng tôi hiện có trên 200 câu chuyện cười về lao động sản xuất, phòng chống thiên tai, sinh hoạt giải trí, tình yêu đôi lứa và vô số những chuyện mang tính thời sự có tác dụng giáo dục cao như tiểu phẩm chiếc mũ bảo hiểm, chiếc quạt điện, con lợn lòi… Các câu chuyện đều gây nên tiếng cười hóm hỉnh và tạo được dấu ấn sâu sắc trong quần chúng. Người Văn Lang không chỉ nói khoác để gây cười, mà nói khoác còn để ngợi ca, quảng bá cho các sản phẩm nông nghiệp mình làm ra".

Cụ Hán Văn Bao là một trong những "đệ nhất nói khoác" của làng cười Văn Lang chia sẻ: "Cái tài, cái duyên nói khoác của dân làng chúng tôi không chỉ để mua vui mà còn có tính giáo dục, răn đe sâu sắc. Cũng chính từ cái tài, cái duyên ấy mà bao đời nay, người Văn Lang đã sản sinh ra vô vàn lý sự và là điển tích trong các câu chuyện cười. Những câu chuyện nói khoác tưởng như vô thưởng, vô phạt nhưng lại dạy lớp trẻ địa phương hôm nay bài học về làm người, về tình làng nghĩa xóm, về đạo đức, lối sống; đồng thời, góp phần lên án những thói hư, tật xấu, tập tục lạc hậu còn rơi rớt lại ở địa phương".

Gìn giữ, bảo tồn nét văn hóa độc đáo

Từ bao đời nay, người dân làng Văn Lang luôn dùng tiếng cười để chia sẻ niềm vui với bè bạn. Tiếng cười đã giúp họ sống hồn nhiên, vô tư, yêu đời, làm cho những phức tạp trong cuộc sống trở nên đơn giản, nhẹ nhàng. Tiếng cười ấy cũng góp phần phê phán những hủ tục lạc hậu, thói hư tật xấu, những hành động tiêu cực trái với quy luật phát triển của tự nhiên và xã hội. Bao nhiêu câu chuyện tếu là bấy nhiêu "thang thuốc bổ" giúp xua tan những mệt nhọc trên mỗi thửa ruộng, luống cày, bãi ngô, bờ tre, làm cho mỗi bữa cơm sum họp gia đình thêm ấm cúng.

Ông Nguyễn Hữu Kế, Phó chủ tịch xã Văn Lương cho biết, Chuyện cười Văn Lang được bảo tồn chủ yếu theo hình thức truyền miệng và ghi chép. Hằng năm, sau khi lúa mạ đã xong, làng Văn Lang thường tổ chức thi kể chuyện cười. Người tham gia cuộc thi không phải ai khác là những người nông dân chân lấm tay bùn quanh năm khó nhọc với ruộng đồng. Trong cuộc thi, ai kể câu chuyện mà người nghe cười to nhất, cười nhiều nhất, cười đến nghiêng ngả thì người đó sẽ giành phần thắng.

Để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, nhân văn sâu sắc của vùng quê Văn Lang, xã Văn Lương đã thành lập một "đội nói khoác" đi lưu diễn khắp trong và ngoài tỉnh. Hằng tháng, hằng quí, làng thường tổ chức các hội diễn, hội thi nói khoác để thi với nhau và chọn ra những "trạng nguyên" của làng. Đặc biệt vào dịp tháng Giêng âm lịch, làng mở cả hội thi để chọn ra "đệ nhất nói khoác Văn Lang". Có những năm, tham gia hội thi toàn là những bậc “cao nhân” nói khoác, lấn át nhau "bất phân thắng bại", làm cho Ban tổ chức phải làm việc hết sức vất vả, không biết trao giải Nhất cho thí sinh nào.

Theo ông Phạm Bá Khiêm, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ, làng Văn Lang là một làng cổ Việt Nam gắn Nhà nước Văn Lang thời Hùng Vương, làng còn có tên là "làng cười". Ngôi làng cổ này đã được hình thành từ ngàn năm gắn liền với những truyền thuyết từ thời vua Hùng Vương dựng nước. Câu ca dao "Văn Lang cả làng nói khoác" được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác như "đặc sản" riêng của vùng đất này. Hàng trăm năm nay, làng cười Văn Lang đã trở thành một "điểm nhấn" trong không gian văn hóa vùng Ðất Tổ.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ cũng đã phối hợp với Cục Nghệ thuật biểu diễn và Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam xây dựng dự án phim hài “Văn Lang Làng cười - nụ cười đón xuân” cho giai đoạn 2011 - 2015. Dự án phim hài đã mang lại tiếng cười sảng khoái, sâu sắc cho khán giả nhân dịp chào năm mới, góp phần tạo đà phát triển các hoạt động văn hóa dân gian, hoạt động du lịch cộng đồng, gắn với làng cười…


Bài và ảnh: Lâm Đào An