Nghệ nhân Hà Thị Cầu đã vĩnh viễn nói lời từ biệt với xẩm, khi trút hơi thở cuối cùng vào trưa 3/3, trong căn nhà nhỏ tại xã Yên Phong, Yên Mô, Ninh Bình. Người nghệ nhân được mệnh danh là báu vật sống của nghệ thuật hát xẩm đã ra đi ở tuổi 92, với tâm nguyện là treo cây nhị đã gắn bó với cuộc đời đi hát bên cạnh bàn thờ.
“Biểu tượng” của nghệ thuật hát xẩm đã đi vào cõi vĩnh hằng. Ảnh: CTV |
Nghệ nhân Hà Thị Cầu tên thật là Hà Thị Năm (Cầu là tên người con trai lớn của bà), quê gốc ở Ý Yên, Nam Định. Sinh ra trong một gia đình 3 đời hát xẩm, lại được thừa hưởng giọng ca của người cha mù cả hai mắt, năm lên 10 tuổi, Hà Thị Cầu đã theo cha mẹ lang thang tứ xứ kiếm sống bằng nghề hát rong. Khi tới Ninh Bình, gặp ông trùm xẩm Chánh Trương Mậu, rồi tham gia gánh hát và trở thành vợ thứ 18 của ông. Cuộc đời của bà đã gắn bó với mảnh đất Yên Phong, Yên Mô, Ninh Bình. Cuộc đời bà cũng lắm truân chuyên khi mất đi 4 người con vì bệnh tật và nghèo đói. Những ngày tháng cuối đời bà sống cùng cô con gái út không lấy chồng, mẹ con rau cháo nuôi nhau qua ngày.
Trong cuộc đời đi hát của mình, nghệ nhân Hà Thị Cầu đã từng đạt nhiều giải thưởng: Giải đặc biệt nghệ nhân hát chèo tỉnh Ninh Bình năm 1998; Danh hiệu Nghệ sĩ ưu tú năm 2004. Đặc biệt, năm 2008 bà đạt giải thưởng Đào Tấn với những đóng góp cho việc giữ gìn vốn quý nghệ thuật dân tộc. Thế nhưng bà lại không sống được bằng những giải thưởng ấy, không lương hưu, không trợ cấp, bà Cầu sống dựa vào cô con gái út của mình trong căn nhà nhỏ. Nhưng người ta luôn đến với bà bởi tính vui vẻ, hay bông đùa. Cũng bởi thế mà giới nghệ sĩ ai cũng mến bà, hết lòng giúp đỡ bà trong những tháng ngày đau yếu.
Cái nghề đi hát “bạc bẽo” (bà vẫn nói như vậy) và cũng phải chịu không ít những đớn đau trong cuộc đời hát rong nhưng niềm đam mê với xẩm đã cho nghệ nhân Hà Thị Cầu cái “gan” để theo đuổi và giữ nghề. Cho đến trước khi nhắm mắt xuôi tay, trong lòng người nghệ nhân này vẫn luôn trăn trở suy nghĩ làm thế nào để “khi ‘tao’ chết đi rồi thì xẩm sẽ không phải mồ côi”…
Tạ Nguyên