Màn diễn xướng "Tứ dân chi nghiệp" tại Lễ hội. Ảnh: Trung Kiên/TTXVN |
Đây là lễ hội độc đáo có một không hai của người Việt được người dân nơi đây trân trọng, gìn giữ, nhằm tôn vinh tín ngưỡng phồn thực, phản ánh nét văn hóa đặc trưng của dân cư nông nghiệp.
Lễ hội gồm ba phần chính là diễn trò, tế lễ và lễ Mật. Ở phần diễn trò, vào đêm 11 tháng Giêng, các trò đi cày, cấy, câu cá, đánh lờ, dệt lụa, cung bông, thợ mộc, mua Xuân - bán Xuân và dạy học được trình diễn tại sân miếu Trò. Chính người dân Tứ Xã tham gia diễn trò “Tứ dân chi nghiệp”, còn gọi là “bách nghệ khôi hài” - một màn kịch dân gian vui nhộn khắc họa 4 nghề chính trong đời sống (sỹ, nông, công, thương) với những làn điệu dân ca riêng biệt của vùng quê đất Tổ.
Sau phần diễn trò là đến phần tế lễ của các cụ cao niên trong làng được thực hiện từ lúc 22 giờ 30 phút ngày 11 tháng Giêng đến 0 giờ ngày 12 tháng Giêng.
Điểm hấp dẫn và thu hút sự quan tâm của người xem hơn cả là phần “lễ Mật”. Đây là lễ cầu mong cho nòi giống sinh sôi. Theo đó, sau phần tế lễ, cụ Thủ từ miếu Trò thắp hương và rước “nõ nường” - hai vật tượng trưng cho giới tính nam và nữ (được làm bằng gỗ và sơn màu đỏ) thờ trong miếu Trò rồi trao cho đôi nam nữ đã được dân làng chọn từ trước. Sau đó, toàn bộ đèn, nến trong và ngoài miếu đều tắt, cụ chủ tế hô “linh tinh tình phộc” thì hai nhân vật chính là nam cởi trần đóng khố cầm nõ, nữ mặc váy đeo yếm đào cầm nường làm các thao tác tượng trưng hoạt động tính giao. Ba lần đâm trúng sẽ có mùa màng tươi tốt, bội thu; hai lần trúng sẽ được mùa; một lần trúng là làm ăn kém… Trong đêm tối, chủ tế nghe “cạch” đủ ba tiếng đèn sáng lại. Phút ấy gọi là phút “thiêng”, “dập” chiêng trống để mừng và kính cáo với thần linh, thiên địa biết “lễ Mật” đã thành công.
Người dân Tứ Xã đón Bằng công nhận Lễ hội Trò Trám là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Ảnh: Trung Kiên/TTXVN |
Ông Nguyễn Hồng Toàn, Bí thư Đảng ủy xã Tứ Xã cho biết, lễ hội Trò Trám gắn với câu chuyện thuở trước khi dân còn thưa thớt, đất nước cần nhân lực cho lao động sản xuất và bảo vệ bờ cõi, vì vậy lễ hội là sự cầu may cho con người luôn sinh sôi nảy nở, phát triển giống nòi.
Xưa kia, vào giờ "tháo khoán", theo phong tục, ngoài rừng trám các đôi trai gái và dân làng được tự do mọi chuyện và nữ phải giữ một vật của nam để làm tin. Cô nào mang thai trong dịp đó là lễ “hèm” của làng thành công, đem lại điều may mắn cả năm cho gia đình và toàn phường. Những đứa trẻ sinh ra từ đêm “linh tinh tình phộc” được làng chấp nhận vì họ cho rằng những đứa trẻ đó sẽ mang lại sự phồn vinh cho cả làng. Ngày nay, tục “tháo khoán” không còn, chỉ là hò reo vui vẻ nhưng tín ngưỡng phồn thực cơ quan sinh sản, hoạt động tính giao vẫn được tôn vinh và trở thành linh thiêng, chứa đựng ý niệm tốt đẹp, nguyện vọng tha thiết cầu mong sự phồn vinh phát triển mùa màng, muôn loài của cư dân nông nghiệp.
Sáng 12 tháng Giêng là lễ “Rước lúa thần” cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Những bông lúa thu hoạch từ vụ trước thờ trong miếu được lấy ra và rước đến đền Xa Lộc thờ vị tướng Phùng Lân Hổ thời Trần, rồi tiếp tục được rước xung quanh làng. Trong khi rước lúa trên đường làng, các trò diễn vẫn tiếp tục thực hiện tại miếu Trò để tạo không khí lễ hội. Lễ cúng thập bái thực hiện cuối cùng tại miếu Trò để kết thúc lễ hội.
Nhân dịp này, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận lễ hội Trò Trám (Phú Thọ) là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.