Tái hiện lịch sử đô thị Hà Nội xưa qua trưng bày tài liệu lưu trữ về những cửa ô

Trưng bày do Trung tâm Lưu trữ quốc gia I - Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước (Bộ Nội vụ) phối hợp với Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội và Sở Nội vụ Hà Nội tổ chức.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Lê Hồng Sơn cho biết, Thăng Long - Hà Nội, mảnh đất rồng bay, là Thủ đô anh hùng. Cách đây 70 năm, sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, Đại đoàn quân tiên phong đã tiến về Thủ đô Hà Nội. Hình ảnh 5 cửa ô đón mừng đoàn quân tiến về đã in đậm trong ký ức người dân Thủ đô và cả nước.

Trưng bày "Hà Nội và những cửa ô" giới thiệu những tài liệu, hình ảnh quý về lịch sử hào hùng của Thủ đô. Qua hình ảnh thân thuộc của các cửa ô gắn bó với người dân Hà Nội đã cung cấp một góc nhìn trực quan sinh động nhất về các hoạt động đời sống xã hội xung quanh các cửa ô. Việc trưng bày các hình ảnh tư liệu về tiếp quản Thủ đô, chặng đường phát triển 70 năm qua… cũng là dịp để tầng lớp nhân dân Thủ đô và cả nước, nhất là thế hệ trẻ, hiểu rõ hơn về truyền thống lịch sử hào hùng, nhìn lại chặng đường lịch sử vẻ vang, khơi dậy truyền thống cách mạng để cùng chung tay, góp sức xây dựng Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại.

Theo Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước Đặng Thanh Tùng, cửa ô là một nét đặc trưng, riêng có của Hà Nội. Đây vốn là các cửa ngõ để ra vào Kinh thành Thăng Long xưa, cũng là điểm giới hạn của đô thị tiếp giáp với các vùng phụ cận. Vì vậy, phần lớn các cửa ô đều hướng ra sông để kết nối giao thông buôn bán giữa phố thị và thôn quê.

Ngoài vai trò là cửa ngõ kết nối giao thông, các cửa ô Hà Nội còn là nơi trấn giữ bảo vệ Kinh thành. Vì vậy, nơi đây từng ghi dấu nhiều sự kiện quan trọng trong lịch sử Hà Nội. Đặc biệt, các cửa ô còn là nơi chứng kiến đoàn quân chiến thắng của Quân đội nhân dân Việt Nam tiến vào tiếp quản Thủ đô ngày 10/10/1954.

Trong lịch sử, Hà Nội ghi nhận từng có 21 cửa ô. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của đô thị Hà Nội, giới hạn của thành phố ngày một mở rộng, dẫn đến việc biến mất dần các cửa ô xưa.

Thông qua các nguồn tài liệu, tư liệu phong phú bao gồm nhiều hình ảnh, bản đồ, bản vẽ, trưng bày đã tái hiện phần nào lịch sử đô thị Hà Nội xưa, quá trình biến đổi và dần biến mất của hầu hết các cửa ô Hà Nội vào những năm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Trưng bày cũng giới thiệu quá trình phát triển, đổi thay của Hà Nội ngày nay, sau 70 năm tiếp quản Thủ đô.

Hà Nội với 36 phố phường và 5 cửa ô trong những vần thơ, câu hát đã khắc sâu trong tâm thức biết bao thế hệ người Việt. Cửa ô - danh xưng độc đáo, riêng biệt chỉ có ở Hà Nội, được mở ra tại phần tiếp giáp với sông Hồng, có chức năng như một cửa khẩu buôn bán và được canh phòng cẩn mật. Trải qua bao biến thiên thăng trầm của lịch sử, những cửa ô xưa của đất Kinh kỳ đã chìm dần trong ký ức. Câu chuyện về những cửa ô của Hà Nội là một nội dung đầy tính hấp dẫn về chính bản thân nó cũng như gắn liền với lịch sử của mảnh đất nghìn năm văn hiến Thăng Long - Hà Nội.

Trưng bày "Hà Nội và những cửa ô" giới thiệu 3 chủ đề: Cửa ô xưa, Cửa ô chiến thắng và Cửa ô Hà Nội hôm nay. Cửa ô xưa giới thiệu về lịch sử hình thành các cửa ô của Thăng Long - Hà Nội; kiến trúc; vai trò, công năng của các cửa ô Hà Nội; sự biến đổi về tên gọi và số lượng các cửa ô theo từng giai đoạn. Dưới sự tác động của người Pháp trong quá trình quy hoạch Hà Nội vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, các cửa ô Hà Nội đã dần bị phá hủy, cửa ô Quan Chưởng là chứng tích còn lại duy nhất đến ngày nay, lưu dấu về sự tồn tại và hình dáng của các cửa ô của Thăng Long - Hà Nội xưa.

Cửa ô chiến thắng kể lại câu chuyện lịch sử về sự kiện các đoàn quân Bộ đội cụ Hồ, các chiến sĩ Trung đoàn Thủ đô từ các cửa ô tiến về tiếp quản Hà Nội vào tháng 10/1954, đặc biệt là Lễ chào cờ chiến thắng tại sân vận động Cột Cờ ngày 10/10/1954, với sự tham gia của các đơn vị Quân đội tham gia tiếp quản thành phố; những tài liệu, hình ảnh về những ngày tiếp quản của quân dân Thủ đô trên các ngành: Nội chính, trước bạ, canh nông, giao thông, bưu điện, thuế…

Cửa ô Hà Nội hôm nay chứng kiến những bước phát triển, đổi thay của thành phố sau 70 năm ngày tiếp quản Thủ đô, để từ đó Hà Nội từng bước thay da đổi thịt, ngày càng mở rộng phát triển, với những không gian, quy hoạch xứng tầm, với những con đường, đại lộ, cây cầu mới mọc lên, vươn xa. Thủ đô Hà Nội hôm nay cùng đất nước vững bước trên con đường đổi mới, hội nhập và phát triển. Chủ đề làm nổi bật sự thay đổi diện mạo của Hà Nội sau những thay đổi địa giới hành chính; những định hướng quy hoạch Thủ đô của Đảng và Nhà nước đã giúp Hà Nội phát triển trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa; được UNESCO trao tặng danh hiệu "Thành phố Vì hòa bình" (16/7/1999); là thành viên của Mạng lưới thành phố sáng tạo (30/10/2019).