Nhưng công bằng mà nói, đây là một trận ngập “nằm ngoài sự tính toán” do lượng mưa quá lớn. Trận mưa lớn này buộc thành phố phải nhìn lại quy mô cũng như tính dự báo của các dự án chống ngập đang triển khai…
Nỗ lực… vẫn ngập
Ngay trước “cơn mưa lịch sử” được cho là “lớn nhất trong vòng 40 năm qua”, thành phố cũng đã rất nỗ lực bằng cả những giải pháp dài hơi cũng như cấp bách nhằm chống ngập. Đặc biệt là ngay sau khi sân bay Tân Sơn Nhất bị ngập nặng, “cả hệ thống chính trị” đều đã vào cuộc với những chỉ đạo quyết liệt từ Bí thư Thành ủy Đinh La Thăng, nhằm giải quyết nhanh chóng tình trạng ngập.
Cụ thể, ngay sau nhận định, nguyên nhân ngập là do rác thải gây tắc nghẽn hệ thống cống thoát nước, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hồ Chí Minh Lê Văn Khoa đã trực tiếp kiểm tra các vị trí lấn chiếm hệ thống thoát nước trên địa bàn quận Bình Thạnh và yêu cầu Trung tâm điều hành chống ngập nước khẩn trương duy tu nạo vét, khơi thông dòng chảy rạch Xuyên Tâm, tăng cường tuyên truyền, có hướng xử lý tình trạng người dân xả rác, lấn chiếm kênh rạch, đồng thời bàn giải pháp căn cơ là phải giải tỏa nhà lấn chiếm trả lại hiện trạng ban đầu của kênh rạch.
Trận mưa lịch sử tối 26/9 khiến cả Thành phố ngập nặng. |
Ông Lê Văn Khoa cũng chỉ đạo Quận Bình Thạnh chịu trách nhiệm quản lý ngăn không cho người dân xả rác và chịu trách nhiệm trước UBND Thành phố nếu để xảy ra tình trạng xả rác, ngập rác, lấn chiếm kênh rạch. Đồng thời Quận Bình Thạnh phải khẩn trương khảo sát vị trí lắp đặt máy bơm chống ngập, tập trung duy tu nạo vét, cải tạo lại toàn bộ hệ thống thoát nước, khẩn trương lắp đặt camera trên hệ thống kênh rạch để quan sát và quản lý việc xả rác, đẩy mạnh tuyên truyền cho người dân hiểu tác hại của việc xả, vứt rác xuống kênh rạch, nâng cao nhận thức cho người dân…
Riêng tình trạng ngập nặng ở sân bay Tân Sơn Nhất, trực tiếp Chủ tịch UBND Thành phố, Nguyễn Thành Phong đã cùng đoàn khảo sát hàng loạt khu vực bị lấn chiếm cửa xả kênh rạch như tuyến kênh A41 (gồm rạch nhánh 1, 2 đường Cộng Hòa), quận Tân Bình, kênh Đồng Tiến, rạch cầu Suối quận 12, rạch Vành đai quận Gò Vấp… và yêu cầu quận Tân Bình, Trung tâm điều hành chương trình chống ngập nước phối hợp với các sở ngành khẩn trương triển khai dự án vạo vét kênh A41, kênh Nhật Bản cũng như vận động người dân vớt rác, khai thông dòng chảy...
Bí thư Thành ủy Đinh La Thăng cũng trực tiếp xuống tận nơi, khảo sát và yêu cầu, các sở, ngành liên quan rà soát lại quy hoạch khu vực sân bay Tân Sơn Nhất, bao gồm giao thông, hệ thống thoát nước. Bí thư Đinh La Thăng yêu cầu các ngành liên quan, khẩn trương thực hiện những giải pháp trước mắt bao gồm triển khai làm hồ điều tiết trong sân bay, xác định nguyên nhân dẫn đến ách tắc của 2 mương A41 và Nhật Bản và khẩn trương dọn rác, nạo vét kênh, mương, tăng cường nhân lực trước khi có mưa lớn...
Những giải pháp cấp bách này đã mang lại hiệu quả thực tế, đặc biệt trong “trận mưa lịch sử” nhiều tuyến đường bị ngập nặng, nhưng tình trạng ngập tại sân bay Tân Sơn Nhất và một số điểm ngập nặng trên địa bàn quận Bình Thạnh đã được cải thiện.
Vì còn nhiều bất cập
Tuy nhiên, những nỗ lực trên vẫn không làm xoay chuyển cục diện bức tranh chống ngập của thành phố. Và Trung tâm chống ngập của thành phố cũng phải thừa nhận hàng loạt những bất cập đang tồn tại trong các dự án chống ngập.
Ngoài nguyên nhân lượng mưa quá lớn vượt xa tần suất thiết kế của hệ thống thoát nước hiện tại, một trong những nguyên nhân chính gây nên trận ngập lịch sử là do tiến độ “rùa bò” của các dự án xóa ngập như Dự án cải tạo rạch Xuyên Tâm, Cải tạo rạch Ông Búp, Kênh tiêu Liên Xã, dự án thi công Xa lộ Hà Nội, khu vực chân cầu Rạch Chiếc, đường Nguyễn Văn Quá quận 12... gây tắc nghẽn dòng chảy.
Cụ thể, dự án cải tạo rạch Xuyên Tâm với tổng số vốn hơn 5.100 tỷ đồng nhằm giúp thoát nước, giảm ngập úng cho 700 ha tại nhiều khu vực ở các quận Bình Thạnh, Gò Vấp được giao cho một công ty tư nhân đầu tư từ năm 2015 hiện vẫn giậm chân tại chỗ. Bên cạnh đó, các dự án hỗ trợ thoát nước dù đã được quy hoạch và phê duyệt từ lâu, nhưng đến nay, ngoài cống kiểm soát triều Nhiêu Lộc - Thị Nghè và 60 km đê bao trong tổng số 149 km đã được thi công, còn lại 9 cống kiểm soát triều vẫn chưa được xây dựng do thiếu vốn. Một số công trình thoát nước đang thi công cũng được cho là nguyên nhân làm ảnh hưởng đến khả năng thoát nước của tuyến cống hiện hữu…
Không chỉ vậy, TS Phạm Sanh, chuyên gia trong lĩnh vực đô thị còn nhiều lần chỉ ra những nguyên nhân mang tính cố hữu mà đến nay vẫn chưa giải quyết được, đó là việc thành phố giao nhiệm vụ chống ngập cho quá nhiều sở ngành, địa phương khiến công tác chống ngập khi triển khai gặp rất nhiều lúng túng. Và việc tồn tại song song hai đồ án chống ngập của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) thiên về thoát nước mưa và quy hoạch thủy lợi chống ngập của Bộ NN&PTNT thiên về chống lũ, ngăn triều nhưng lại thiếu tính gắn kết với nhau, thậm chí mâu thuẫn về bản chất khoa học, đặc biệt là số liệu đầu vào như cường độ mưa, triều cường, lún... khiến cho công tác chống ngập của thành phố, dù tiêu tốn rất nhiều tiền nhưng vẫn không hiệu quả.
Các chuyên gia còn chỉ ra rằng, tư duy chống ngập theo kiểu “ngập đâu, nâng đó” bằng cách tạo độ chênh cốt nền để thoát nước từ nơi cao xuống nơi thấp đã khiến việc chống ngập đi vào vòng lẩn quẫn là hết ngập ở khu này nhờ nâng cao thì phát sinh ngập ở khu khác do bị thấp hơn khu mới nâng. Thực tế cho thấy, việc cấp hơn 3,5 km đường Kinh Dương Vương, tiêu tốn hơn 800 tỷ đồng khiến con đường cao ngất ngưỡng và nhà dân trở thành hầm… cũng được dự báo sẽ không giải quyết được tình trạng ngập ở khu vực này mà còn khiến đời sống người dân ở đây khốn khổ hơn. Vì rằng, dù đường có được nâng cao nhưng các hướng thoát nước hai bên đường này ra các kênh rạch vẫn đang bị lấn chiếm nghiêm trọng sẽ khiến tình trạng ngập hai bên lưu vực tuyến đường Kinh Dương Vương vẫn tiếp diễn nghiêm trọng hơn.
Theo TS. Phạm Sanh, thành phố nên đánh giá nghiêm túc hiệu quả các dự án chống ngập hiện tại, nhanh chóng điều chỉnh và tích hợp lại hai đồ án quy hoạch thoát nước chống ngập đã được Chính phủ phê duyệt. Nên có chương trình quan trắc lâu dài về mức độ lún của thành phố. Xây dựng bản đồ sử dụng đất theo phân vùng cảnh báo mức độ rủi ro ngập lụt, giáo dục cộng đồng về xả rác, lấn chiếm kênh rạch... đến từng người dân. Cần nâng số liệu tính toán chu kỳ mưa lên ít nhất 10 - 25 năm và có kiểm tra đến 100 năm, ưu tiên các giải pháp chống ngập “mềm” thân thiện môi trường như sử dụng các vật liệu lớp phủ giảm hệ số dòng chảy, tạo nhiều không gian trữ nước mưa trong khu dân cư và vận động sự tham gia cộng đồng để giải quyết căn bản tình trạng ngập hiện nay.