TS. Nguyễn Văn Dũng trao đổi về đặc điểm muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết. Ảnh: Tạ Nguyên
Thưa ông, căn cứ trên dữ liệu địa phương và hình thái thời tiết, các nhà khoa học có thể nhận định, dự báo như thế nào về tình hình dịch sốt xuất huyết năm nay?
Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính có thể bùng phát thành dịch do virus Dengue gây ra. Tại Việt Nam, dịch sốt xuất huyết thường đạt cao điểm trong giai đoạn từ tháng 6 đến tháng 11 hàng năm với số ca mắc sốt xuất huyết tăng cao.
Tuy nhiên, ngoài giai đoạn cao điểm, các địa phương vẫn ghi nhận rải rác các ca mắc sốt xuất huyết quanh năm.
Năm nay, theo quan sát các điều kiện khí hậu, thời tiết mưa nắng thất thường, nhiều hình thái thời tiết cực đoan xuất hiện, tôi cho rằng bệnh sốt xuất huyết sẽ khó có thể giảm hơn so với năm 2023.
Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, khả năng trên 90% là hiện tượng El Nino sẽ kéo dài đến tháng 3/2024; sau đó giảm dần về cường độ nhưng vẫn có khả năng duy trì tới tháng 6/2024. Điều này gây nên tình trạng nắng nóng và khô hạn gay gắt hơn trung bình nhiều năm. Qua theo dõi các năm nhận thấy, những năm có hiện tượng ElNino thì đều là những năm có ca mắc sốt xuất huyết cao.
Tính từ đầu năm đến nay, số ca mắc sốt xuất huyết đã vượt cao hơn so với năm ngoái.
Như vậy, hiện nay chúng ta thấy dịch sốt xuất huyết đã không còn theo chu kì (cứ khoảng 3-4 năm lại bùng phát mạnh); bởi nó không còn phù hợp với tình hình hiện nay. Minh chứng là năm 2022 và 2023 tuy không phải năm chu kỳ bùng phát dịch nhưng đều là những năm có tỷ lệ mắc sốt xuất huyết rất cao trong lịch sử ở Hà Nội. Nếu cứ căn vào cho rằng dịch sốt xuất huyết diễn ra theo chu kỳ 3-4 năm thì mỗi người sẽ rất chủ quan trong phòng dịch, dịch dễ bùng phát mạnh.
Theo ông, vì sao dịch sốt xuất huyết càng ngày càng diễn biến phức tạp, có những khó khăn nào trong việc ngăn chặn dịch?
Bệnh sốt xuất huyết sẽ ngày càng tăng vì đây là “bệnh đô thị”, đô thị càng phát triển thì sốt xuất huyết càng lan rộng.Bởi muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue là muỗi Aedes (thường gội là muỗi vằn), là loài “muỗi đô thị”, chủ yếu sống ở các khu dân cư đông đúc; nhất là những khu vực đông dân, vệ sinh môi trường chưa tốt như các khu vực có nhiều người dân ngoại tỉnh thuê trọ, điều kiện sinh hoạt tạm bợ, không chú trọng việc thu gom phế thải…
Trong giai đoạn sốt xuất huyết được đưa vào chương trình mục tiêu quốc gia, Việt Nam đã thực hiện nhiều giải pháp phòng chống dịch sốt xuất huyết, đẩy mạnh công tác giáo dục và truyền thông cho người dân về phòng chống dịch bệnh. Tuy nhiên khi chương trình này kết thúc, tất cả các tỉnh, thành phố phải tự chủ động nguồn kinh phí (nguồn kinh phí sự nghiệp), tự đưa ra kế hoạch phòng chống dịch bệnh trên địa bàn thì đã có nhiều khó khăn.
Các địa phương sẽ có chính sách phòng chống dịch riêng, nhiều địa phương còn khá khó khăn trong việc bố trí kinh phí phòng chống dịch, bởi đôi khi phải công bố dịch mới đủ điều kiện bố trí kinh phí. Đây là lý do khiến dịch có khả năng lây lan rộng.
Ngoài nguồn kinh phí, việc bất cập trong cơ chế cũng ảnh hưởng đến việc triển khai phòng chống dịch. Có những địa phương đã mua được hóa chất phun diệt muỗi, nhưng lại khó có thể triển khai phun vì quy định mức công phun quá thấp, không thể thuê nhân công phun thuốc.
Trong khi đó, số lượng cán bộ y tế có hạn, cán bộ y tế không thể tự mang bình, mang máy trực tiếp đi phun thuốc mà phải thuê kỹ thuật phun. Như trước đây, giá thuê phun thuốc là khoảng 180.000-200.000/ngày công nhưng hiện nay chưa có hướng dẫn mới về định mức giá. Vì vậy, nhiều nơi đã mua hóa chất xong rồi nhưng chưa thể triển khai phun.
Hiện nay, Bộ Y tế đang chỉ đạo xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật cho việc phun hóa chất diệt muỗi. Chúng tôi đang hoàn thiện, khi nào hoàn thiện thì mới có hướng dẫn cụ thể cho các địa phương. Khi có hướng dẫn cụ thể để triển khai phun hóa chất diệt muỗi mới có cơ sở can thiệp được các ổ muỗi tập trung đang có nguy cơ gây dịch.
Mấy năm vừa qua, dường như chúng ta “thả lỏng”, đa số người dân tự có biện pháp bảo hộ cá nhân, không có nhiều biện pháp để can thiệp các ổ muỗi. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến dịch sốt xuất huyết gia tăng.
Cán bộ y tế hướng dẫn người dân diệt muỗi, bọ gậy phòng bệnh sốt xuất huyết.
Vậy, theo ông đâu là biện pháp hữu hiệu trong phòng chống sốt xuất huyết hiện nay?
Để phòng chống sốt xuất huyết, trong bất cứ hoàn cảnh nào thì mấu chốt và quan trọng nhất vẫn dựa vào ý thức người dân. Bởi muỗi vằn truyền bệnh và các ổ loăng quăng, bọ gậy chủ yếu sống trong và xung quanh nhà. Việc diệt loăng quăng, bọ gậy không thể có lực lượng nào có thể làm thay được mà phải dựa vào người dân. Nói đơn giản như việc thay bình nước cho lọ hoa mỗi ngày, lật úp các chai lọ chứa nước để muỗi không đẻ trứng, sinh sôi… điều này chỉ người dân mới làm được.
Bên cạnh đó người dân có thể ngăn chặn dịch lây lan bằng việc phòng tránh muỗi đốt như: Ngủ màn, mặc quần áo dài tay, thực hiện các biện pháp xua muỗi…
Bởi vậy, chúng ta vẫn thường nhấn mạnh rằng phòng chống dịch sốt xuất huyết là phải dựa vào dân. Việc phòng chống sốt xuất huyết ngoài biện pháp xử lý loăng quăng, bọ gậy thì sẽ không có biện pháp nào tốt và bền vững hơn.
Xin cảm ơn ông!