Múa Chiêu, nét văn hóa độc đáo của người H’Lăng

Nói đến Tây Nguyên, du khách sẽ nhớ về những điệu múa xoang nhịp nhàng bên đống lửa bập bùng hòa quyện với làn điệu cồng chiêng trầm bổng, hay những bức tượng nhà mồ, mái nhà Rông cao vút… Tuy nhiên, ít người được chiêm ngưỡng làn điệu múa Chiêu, nét văn hóa đặc sắc của người H’Lăng tại Kon Tum, bởi điệu múa này chỉ lưu truyền trong một tộc ít người nơi đây.
Về huyện Sa Thầy (Kon Tum) được nghe kể về những giai thoại của múa Chiêu mới thấy vẻ huyền bí, đậm đà bản sắc văn hóa của tộc người H’Lăng. Làng Khúc Na, xã Sa Bình có 100% dân số là người dân tộc H’Lăng. Những người phụ nữ cũng lên rẫy, phát rừng tỉa bắp trồng lúa nhưng vẫn giữ phong thái uyển chuyển, nhịp nhàng như những nghệ sỹ múa. Hầu hết các chị em ở đây đều biết múa Chiêu, do vậy, cách đi đứng cũng nhẹ nhàng, thướt tha hơn các nơi khác.

Múa Chiêu là điệu múa đặc trưng của người H’Lăng được thực hiện chủ yếu trong đám ma hay lễ hội. Các động tác múa Chiêu thực hiện rất khó. Để giữ gìn bản sắc dân tộc, trẻ em gái người H’Lăng thường được các bà, các mẹ dạy cho từ bé. Phải mất 5 - 6 buổi, các nghệ nhân mới tập được cho dân làng cách di chuyển từng bước chân. Không giống như điệu xoang, người múa Chiêu phải nhịp nhàng điều chỉnh mũi bàn chân và gót chân xoay đều 80 độ nhưng không được để bàn chân rời khỏi mặt đất.
Về căn bản, các động tác chân ở cả hai bài Chiêu trong đám ma và trong lễ hội không thay đổi nhưng các động tác tay lại khác nhau hoàn toàn. Ở bài Chiêu trong lễ hội, dù xoay về hướng nào, hai cánh tay của nghệ nhân giữ nguyên tư thế đưa vòng ra trước ngực, lòng bàn tay hướng vào trong, các đầu ngón tay chạm nhau.

Nhưng ở bài Chiêu trong đám ma, hai tay người múa phải dang rộng tấm choàng, giống như cánh bướm dập dìu, bay lượn. Các động tác tay không khó nhưng các nghệ nhân cũng phải mất nhiều thời gian phân tích, hướng dẫn kỹ lưỡng để dân làng không bị nhầm lẫn.

Cũng như Khúc Na, làng Rơ Kơi, xã Rơ Kơi, huyện Sa Thầy là một trong những khu vực đông người H’Lăng sinh sống và hầu như còn lưu giữ được làn điệu múa Chiêu độc đáo. Già làng A Linh chia sẻ: “Múa Chiêu là bản sắc văn hóa của người H’Lăng, bà con cùng chung tay giữ gìn điệu múa độc đáo ấy. Nghệ nhân trong làng luôn cổ vũ, động viên và tích cực truyền dạy cho các em nữ để văn hóa của dân tộc không bị mai một”.

Để góp phần lưu truyền và gìn giữ văn hóa của các dân tộc trong khu vực, Trung tâm Văn hóa Thông tin huyện Sa Thầy đã phối hợp với Huyện Đoàn và cấp ủy, chính quyền xã Rơ Kơi mở lớp học truyền dạy nghệ thuật văn hóa dân gian, trong đó có điệu múa Chiêu của người H’Lăng. Chỉ diễn ra trong vòng một tuần, lớp học đã thu hút đông đảo chị em các làng tham gia. Cán bộ văn hóa thông tin còn tuyên truyền, động viên các nghệ nhân từ các thôn, làng chỉ dạy cho mọi người tại nơi mình sinh sống học các động tác múa. Đến nay, mỗi thôn trong xã đều có từ 20 - 30 người biết múa Chiêu.
Nghệ nhân ưu tú Y Run, làng Rơ Kơi, xã Rơ Kơi cho biết: “Múa Chiêu phải có cồng chiêng đệm theo, múa nhịp nhàng theo nhịp nhanh chậm của tiếng cồng, tiếng chiêng. Thường ngày, bà con đi làm rẫy, nhưng nếu sắp đến kỳ lễ hội, buổi tối cả làng cùng tập trung tập luyện. Bà con dân làng nỗ lực cùng chính quyền truyền dạy và bảo tồn điệu múa Chiêu độc đáo này”.

Theo bà Y Run, mặc dù múa Chiêu khó, hơn nữa lại không có nhiều thời gian tập luyện nhưng nhờ sự kiên trì, tập trung chú ý, hòa mình vào điệu múa, chỉ sau khoảng 10 buổi tập luyện, mọi người đã có thể nắm bắt nhanh chóng và múa nhịp nhàng.

Trang phục múa Chiêu có những đặc trưng riêng. Do vậy, nên khi biết múa Chiêu, đa số nghệ nhân đều dạy cho con cháu mình cách dệt đồ truyền thống đi kèm. Những chiếc váy, chiếc áo dài tay màu đen, màu xanh, được gọi là “Trah” với những đường viền được thêu nhã nhặn, tinh tế.
Vật dụng không thể thiếu trong điệu múa Chiêu là tấm khăn choàng thổ cẩm đa màu sắc được những phụ nữ trong làng tự tay dệt nên. Hầu hết phụ nữ trong xã Rơ Kơi đều biết múa Chiêu. Không chỉ người già mà những thiếu nữ mới lớn cũng nhịp nhàng, điêu luyện theo điệu Chiêu trong các mùa lễ hội.

Ông Trần Văn Tiên, Trưởng Phòng Văn hóa Thông tin huyện Sa Thầy cho biết: Cuối năm 2017, huyện thực hiện kế hoạch “Bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch, giai đoạn 2017 - 2020". Theo đó, huyện sẽ mở lớp truyền dạy kỹ năng diễn tấu cồng chiêng, dân vũ, dân ca. Đặc biệt, tại địa bàn xã Rơ Kơi, huyện chú trọng phục hồi điệu múa Chiêu truyền thống của dân tộc H’Lăng nhằm bảo tồn, phát huy truyền thống các dân tộc Tây Nguyên.