Đại sứ Việt Nam tại Nam Phi Vũ Văn Dũng. Ảnh: Phi Hùng
Việt Nam và Nam Phi đã trải qua nhiều thập kỷ quan hệ hợp tác và hữu nghị chặt chẽ. Xin Đại sứ điểm lại những mốc chính trong quãng thời gian này?
Có thể nói quan hệ hai nước được đặt nền móng từ cuộc gặp giữa đoàn đại biểu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và đoàn đại biểu đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC) tham dự Hội nghị đoàn kết Á-Phi tại Bangdung, Indonesia, năm 1955. Tại đây, hai bên đã bày tỏ tình đoàn kết và ủng hộ lẫn nhau trong cuộc đấu tranh vì độc lập, tự do cho đất nước và hạnh phúc cho nhân dân.
Tình hữu nghị cao cả, sự ngưỡng mộ lẫn nhau là sợi chỉ đỏ xuyên xuốt và cổ vũ cho cuộc đấu tranh đầy hy sinh gian khổ trên con đường đi tới bến bờ chiến thắng vinh quang của cuộc chiến tranh chống đế quốc vì độc lập dân tộc, thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam và cuộc đấu tranh chống chế độ phân biệt chủng tộc Apartheid vì một đất nước dân chủ và tự do của nhân dân Nam Phi anh em.
Người dân Việt Nam, những người chiến thắng các thế lực thực dân và đế quốc hùng mạnh nhất để giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước đã trở thành nguồn cảm hứng và khích lệ cho người dân Nam Phi trong cuộc đấu tranh vì tự do.
Cựu Tổng thống Thabo Mbeki đã phát biểu khi ông đến thăm Việt Nam: “Trong suốt cuộc đấu tranh lâu dài và khó khăn chống lại chế độ phân biệt chủng tộc, tinh thần của một số người trong chúng tôi có lúc xuống thấp, khi họ cho rằng cuộc đấu tranh quá khó khăn và kẻ áp bức quá mạnh không thể bị đánh bại. Khi ấy, chúng tôi đã hướng mắt nhìn về phía Đông và lấy lại sức mạnh và lòng can đảm từ sự kiên cường của người dân đất nước này”.
Năm 1978, cựu Chủ tịch ANC Oliver Reginald Tambo đã dẫn đầu đoàn đại biểu cấp cao đến thăm Việt Nam. Dựa trên kinh nghiệm đấu tranh thắng lợi của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Tambo đã viết Báo cáo của Ủy ban Chiến lược Chính trị-Quân sự cho Ban chấp hành Trung ương ANC vào tháng 8/1979, còn được gọi là Sách Xanh ANC năm 1979, một cẩm nang chiến lược góp phần vào cuộc đấu tranh của ANC để giải phóng Nam Phi thoát khỏi hệ thống phân biệt chủng tộc vào năm 1994.
Vào tháng 12/1993, với niềm tin mãnh liệt vào thành công của cuộc cách mạng dân tộc dân chủ do đảng ANC lãnh đạo, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Nam Phi khi bình minh của nhà nước dân chủ vừa hừng sáng.
Vào tháng 11/2004, theo lời mời của Tổng thống Thabo Mbeki, Thủ tướng Việt Nam Phan Văn Khải đã có chuyến thăm cấp Nhà nước tới Nam Phi. Chuyến thăm đã đánh dấu một bước ngoặt trong các mối quan hệ khi các Nhà lãnh đạo thiết lập Quan hệ đối tác hợp tác và phát triển để thúc đẩy quan hệ hai nước. Tổng thống Thabo Mbeki sau đó đã có chuyến thăm Nhà nước đáp lễ tới Việt Nam vào năm 2007, tăng cường hơn nữa mối quan hệ song phương với việc ký kết Thỏa thuận hợp tác giữa hai Bộ Ngoại giao và Hiệp định miễn thị thực cho người mang hộ chiếu ngoại giao và hộ chiếu công vụ.
Tháng 10/2016, Phó Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, nay là Tổng thống Nam Phi, thăm làm việc Việt Nam. Ông đã được Chủ tịch nước Trần Đại Quang khi đó tiếp và hội đàm với Phó Chủ tịch nước Đặng Thị Ngọc Thịnh. Hai bên nhất trí tăng cường hợp tác giữa hai Đảng Cộng sản Việt Nam và ANC, coi đó là nền tảng cho việc đẩy mạnh trao đổi đoàn cấp cao và hợp tác giữa các bộ, ngành trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, thương mại...
Năm 2018 đánh dấu kỷ niệm 128 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh và 100 năm ngày sinh của cố Tổng thống Nelson Mandela. Chủ tịch Hồ Chí Minh và Tổng thống Nelson Mandela là hai người cha vĩ đại của hai quốc gia khác nhau với một mục tiêu, một ý chí là tự do, bình đẳng, dân chủ và tiến bộ cho nhân dân mình và cho cả nhân loại. Sự gắn kết tự nhiên giữa hai nước, xa cách nhau về địa lý nhưng cùng sát cánh vì độc lập tự do trong quá khứ và xây dựng đất nước hòa bình, thịnh vượng ngày nay, là chất keo cho mối quan hệ đối tác ngày càng sâu sắc và toàn diện.
Xin Đại sứ cho biết hai quốc gia đã và đang chia sẻ cũng như hỗ trợ lẫn nhau trong những lĩnh vực nào?
Nam Phi chia sẻ quan điểm của Việt Nam về việc giải quyết tranh chấp trên Biển Đông bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế. Phó Tổng thống Nam Phi bày tỏ mong muốn hai bên đa dạng hơn nữa quan hệ kinh tế-thương mại để tăng kim ngạch thương mại và tạo sự cân bằng thương mại trên cơ sở hai bên cùng có lợi.
Trên lĩnh vực kinh tế, hai bên bày tỏ hợp tác chặt chẽ trong việc trao đổi hàng hóa nông sản, hợp tác kinh tế biển như đóng tàu, chăn nuôi thủy hải sản, đánh bắt cá. Hai bên cũng trao đổi sâu sắc các biện pháp định hướng hợp tác hai nước trên các lĩnh vực viễn thông, đào tạo, hợp tác phòng chống tội phạm.
Việt Nam chia sẻ với Nam Phi những giá trị và nguồn cảm hứng vì độc lập, tự do và hạnh phúc, hòa bình, dân chủ và phát triển. Chúng ta rất coi trọng và đánh giá cao mối quan hệ của mình với quốc gia châu Phi duy nhất này mà Việt Nam đã thiết lập quan hệ đối tác toàn diện. Trong 25 năm qua, quan hệ song phương đã phát triển trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là về chính trị và ngoại giao, kinh tế và thương mại, an ninh quốc phòng, và khoa học - công nghệ - giáo dục - bảo vệ môi trường…
Về chính trị - ngoại giao, ngoài việc duy trì trao đổi đoàn cấp cao, các bộ ban ngành, địa phương, hai bên đã cố gắng để tăng cường khuôn khổ pháp lý cho mối quan hệ hợp tác toàn diện. Diễn đàn đối tác giữa hai nước đã họp 3 phiên và sắp tới sẽ triển khai phiên thứ 4 để rà soát và định hướng phát triển quan hệ trong thời gian tới.
Một số thỏa thuận hợp tác đã được ký kết và hàng chục Hiệp định, Bản ghi nhớ (MOU) đang được đàm phán trong các lĩnh vực khác nhau như bảo vệ và xúc tiến đầu tư, tránh đánh thuế 2 lần, phòng chống tội phạm xuyên quốc gia, tài nguyên khoáng sản, giáo dục đào tạo, lâm nghiệp...
Cùng là các nước đang phát triển và thành viên phong trào Không liên kết, Việt Nam và Nam Phi luôn tích cực hỗ trợ lẫn nhau trên trường quốc tế vì hòa bình và phát triển. Hai nước đã ủng hộ lẫn nhau ứng cử vào vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2007-2008 và 2019-2020 của Nam Phi và nhiệm kỳ 2008-2009 và 2020-2021 của Việt Nam.
Về an ninh-quốc phòng, dựa trên sự tin tưởng lẫn nhau và trên cơ chế Đối thoại chính sách quốc phòng thường niên, cả hai bên đã khám phá nhiều cơ hội để thúc đẩy hợp tác song phương và đa phương, bao gồm hậu cần, đào tạo, chia sẻ kinh nghiệm tham hoạt động gìn giữ hòa bình và công nghiệp quốc phòng.
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, các lĩnh vực môi trường - khoa học - công nghệ - du lịch - giáo dục cũng đang có những tiến bộ thực sự, đặc biệt là sau khi hai bên ký Thỏa thuận hợp tác du lịch (2010), MOU về hợp tác về tài nguyên nước (2010), MOU và Kế hoạch hành động về bảo vệ động vật hoang dã (lần lượt là 2012 và 2013)... MOU trong giáo dục đại học đang được thảo luận.
Hiện tại, khoảng 4.000 du khách từ Nam Phi và một số lượng gần như vậy từ Việt Nam đến thăm nước kia mỗi năm và những con số này tiếp tục tăng, góp phần phát triển kinh tế và hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước. Ngoại giao kinh tế luôn được xem là một trong những trụ cột chính của công tác ngoại giao.
Xin Đại sứ cho biết nhiệm vụ này được Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi thực hiện như thế nào?
Về kinh tế-thương mại, Nam Phi là đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam tại châu Phi. Trong 10 năm qua, khối lượng thương mại song phương đã tăng gấp 5 lần, từ 189 triệu USD năm 2007 lên 920 triệu USD năm 2013 và lên 1 tỷ USD năm 2017. Hai bên phấn đấu đạt mục tiêu nâng kim ngạch thương mại song phương lên 2 tỷ USD trong năm năm tới.
Đại sứ quán luôn đặt công tác ngoại giao phục vụ kinh tế, phục vụ doanh nghiệp là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu. Đại sứ quán thường xuyên phối hợp với Bộ Công Thương và các địa phương trong nước cũng như Phòng Công Thương các thành phố lớn như Johannesburg, Cape Town tổ chức, hỗ trợ đoàn doanh nghiệp Việt Nam tham dự các hội chợ ngành hàng khu vực như Hội chợ SAITEX hàng năm lớn nhất châu Phi; tổ chức nhiều diễn đàn kết nối doanh nghiệp, quảng bá cơ hội thương mại và đầu tư như Diễn đàn Doanh nghiệp ASEAN-châu Phi 2017, diễn đàn doanh nghiệp nhân dịp có các đoàn địa phương sang thăm làm việc Nam Phi như đoàn tỉnh Vĩnh Phúc, Tuyên Quang…; tăng cường cung cấp thông tin thị trường cho doanh nghiệp.
Tại Hội nghị ngoại giao lần thứ 30 vừa qua, cùng với các cơ quan đại diện của Việt Nam, Đại sứ quán Việt Nam tại Nam Phi đã có tài liệu Hồ sơ thị trường Nam Phi cung cấp cho các doanh nghiệp, phổ biến các chính sách kinh tế, thương mại và đầu tư, các biện pháp phòng vệ thương mại và rào cản kỹ thuật, đánh giá tiềm năng thị trường và một số vấn đề cần lưu ý đối với các doanh nghiệp Việt Nam khi tiếp cận thị trường như các quy định về xuất nhập khẩu, chính sách thuế và thuế suất, quy định về bao bì, nhãn mác, vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm dịch.
Xin cảm ơn Đại sứ!