Tổng thống Yoweri Museveni tại một cuộc họp ở Entebbe, Uganda. Ảnh: AFP/TTXVN
Chuyến thăm Việt Nam lần này của Tổng thống Uganda diễn ra vào thời điểm hai nước tiến tới kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (9/2/1973 - 9/2/2023). Chuyến thăm nhằm tăng cường, thúc đẩy quan hệ song phương Việt Nam - Uganda; trao đổi, rà soát tình hình hợp tác nhiều mặt giữa hai nước; đề ra biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hợp tác thời gian tới.
Cộng hòa Uganda, Thủ đô là Kampala, có vị trí địa lý nằm ở Đông Phi; phía Bắc giáp Nam Sudan, phía Tây giáp Cộng hòa Dân chủ Congo, phía Đông giáp Kenya, phía Nam giáp Tanzania, Rwanda.
Với diện tích 236.040 km2, đất nước Uganda có khí hậu nhiệt đới với hai mùa: Mùa khô và mùa mưa, bán khô cằn ở phía Đông Bắc. Dân số Uganda có 47,12 triệu người với ngôn ngữ chính thức là tiếng Anh. Đất nước Uganda theo thể chế Cộng hòa tổng thống. Tổng thống là người nắm thực quyền, đứng đầu Nhà nước, được bầu theo phổ thông đầu phiếu, nhiệm kỳ 5 năm.
Hiện nay, Uganda đang thực hiện nhiều biện pháp cải cách mạnh mẽ, ưu tiên phát triển nông nghiệp, các dịch vụ công nghệ thông tin và truyền thông, triển khai các chính sách thương mại-đầu tư thông thoáng nhằm thu hút mạnh mẽ đầu tư nước ngoài. Uganda là thành viên của Liên hợp quốc, Khối thịnh vượng chung, Quỹ tiền tệ quốc tế, Liên minh châu Phi, Cộng đồng Đông Phi, Thị trường chung Đông - Nam Phi… Uganda sẽ đảm nhiệm vai trò Chủ tịch Phong trào Không liên kết nhiệm kỳ 2023-2026.
Thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam ngày 9/2/1973, trong lịch sử, Lãnh đạo và nhân dân Uganda tích cực ủng hộ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của nhân dân Việt Nam. Điển hình là việc thành lập Ủy ban Uganda đoàn kết với Việt Nam; ra Tuyên bố chung với Syria về việc hoàn toàn ủng hộ lập trường của Việt Nam và yêu cầu Mỹ rút toàn bộ quân đội khỏi Việt Nam nhân chuyến thăm Syria của Tổng thống Uganda đầu những năm 70 của thế kỷ XX; lên án chính sách Việt Nam hóa chiến tranh của Tổng thống Hoa Kỳ Nixon. Ngoại trưởng Uganda đã lên án Hoa Kỳ tàn sát nhân dân Việt Nam tại Đại hội đồng Liên hợp quốc khóa 29 năm 1974.
Mặc dù hiện nay hai nước chưa mở Đại sứ quán tại thủ đô của nhau, Đại sứ quán Việt Nam tại Tanzania kiêm nhiệm Uganda, Đại sứ quán Uganda tại Malaysia kiêm nhiệm Việt Nam, nhưng quan hệ hai nước vẫn được duy trì, phát triển tốt đẹp trên nhiều lĩnh vực như: Chính trị, kinh tế, thương mại, đầu tư, nông nghiệp… Từ năm 2017, Việt Nam chính thức cử ông King Mulenga Augustus Ceasor, quốc tịch Uganda làm Lãnh sự danh dự tại Uganda.
Về hợp tác kinh tế - thương mại - đầu tư, kim ngạch thương mại năm 2021 của hai nước đạt 14,3 triệu USD, tăng 39,8% so với năm 2020. Trước đó, kim ngạch thương mại năm 2020 đạt 10,28 triệu USD, giảm mạnh so với mức 21,3 triệu USD năm 2018.
Việt Nam xuất chủ yếu sắt thép, sản phẩm dệt may, máy móc, thiết bị, phụ tùng, điện thoại các loại và linh kiện; nhập chủ yếu thức ăn gia súc, nguyên liệu, cà phê, gỗ và sản phẩm gỗ.
Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến tháng 10/2022, Uganda đầu tư trực tiếp 3 dự án với tổng vốn 90.000 USD trong lĩnh vực bán buôn, bán lẻ; sửa chữa ô tô, xe máy tại Thành phố Hồ Chí Minh. Việt Nam có 2 dự án đầu tư sang Uganda với tổng mức đầu tư 35,5 triệu USD trong các lĩnh vực khai khoáng và xây dựng.
Về hợp tác trong các vấn đề khu vực và đa phương, hai nước thường xuyên phối hợp, ủng hộ lẫn nhau trên các diễn đàn đa phương, nhất là trong khuôn khổ Liên hợp quốc. Uganda ủng hộ Việt Nam vào Hội đồng Nhân quyền (2014 - 2016; 2023 - 2025); Ủy ban Luật pháp quốc tế (2017 - 2021); Hội đồng Kinh tế và Xã hội Liên hợp quốc ECOSOC (2016-2018); Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (2020 - 2021)…
Hợp tác nông nghiệp được coi là một điểm sáng trong quan hệ hai nước hiện nay. Uganda đã cử các đoàn thăm Việt Nam như: Đại sứ Uganda tại Malaysia kiêm nhiệm Việt Nam sau khi trình Quốc thư đã có buổi làm việc với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (tháng 8/2018); Bộ trưởng Nông nghiệp, Chăn nuôi và Thủy sản Uganda thăm, làm việc với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (tháng 3/2019), thăm thực địa vùng sản xuất cà phê tại Đắk Lắk, ký Bản ghi nhớ hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản. Ủy ban phát triển cà phê Uganda cùng một số đại biểu Quốc hội Uganda thăm và làm việc với các cơ quan, doanh nghiệp liên quan đến sản xuất, chế biến và kinh doanh cà phê (tháng 10/2019). Hai bên đã ký kết Biên bản ghi nhớ hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản (tháng 3/2019). Hiện dư địa hợp tác giữa Việt Nam và Uganda trên các lĩnh vực vẫn rất dồi dào.
Cộng đồng Việt Nam tại Uganda hiện có khoảng 250 người, chủ yếu buôn bán các mặt hàng bông, gỗ, khoáng sản nhưng hầu hết kinh doanh nhỏ lẻ. Tuy nhiên, một phần đã về nước do tác động của đại dịch COVID-19.
Chuyến thăm chính thức Việt Nam của Tổng thống Uganda Yoweri Kaguta Museveni diễn ra trong bối cảnh các nước châu Phi, trong đó có Uganda coi trọng thiết lập và phát triển quan hệ hợp tác với các nước trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương bao gồm Việt Nam. Bên cạnh đó, quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và châu Phi nói chung, cũng như Uganda nói riêng cho đến nay phát triển tốt đẹp trên nhiều lĩnh vực chính trị, ngoại giao, kinh tế… Chuyến thăm cấp nguyên thủ đầu tiên giữa hai nước sẽ là điểm nhấn quan trọng trong quan hệ song phương Việt Nam - Uganda; mở ra nhiều không gian hợp tác trên các lĩnh vực giữa hai quốc gia Á - Phi trong tương lai.