Vì sức ép lợi nhuận, trong nhiều năm qua, Toshiba đã “một tay che kín bầu trời” khi thổi phồng lợi nhuận trong 7 năm qua. Phân nửa Ban Giám đốc Toshiba đã phải đồng loạt từ chức, và báo cáo kinh doanh quý II/2015 của hãng ghi nhận lỗ 10,96 tỷ yen, tương phản với mức lãi 47,7 tỷ yen của cùng kỳ năm trước đó, khi bê bối chưa bị phát giác. Khởi điểm của quá trình phát giác vụ bê bối của Toshiba bắt đầu từ tháng 2/2015 khi Ủy ban Giám sát chứng khoán và Ngoại hối Nhật Bản (SESC) cảm thấy “gợn” trong sổ sách kế toán của Toshiba. Các điều tra viên không khỏi thắc mắc khi giá trị tài sản của bộ phận kinh doanh năng lượng hạt nhân Westinghouse - nơi Toshiba đóng góp 87% cổ phần - được ghi nhận nhiều tới vậy, nhất là trong bối cảnh lĩnh vực năng lượng hạt nhân đã giảm sút sau thảm họa động đất - hạt nhân Fukushima năm 2011 cũng như sự phát triển bùng nổ của ngành công nghiệp dầu khí đá phiến Mỹ.
Toshiba đang phải nỗ lực để tái lập hình ảnh của một trong những doanh nghiệp lớn đưa Nhật Bản trở thành một cường quốc công nghiệp. |
Sau đó, vụ việc tiếp tục được phanh phui bởi chính Toshiba khi tập đoàn này thuê một tổ chức thứ ba độc lập để tiến hành điều tra sổ sách. Nguyên do là vì trước đó, Toshiba không thể khóa sổ kế toán trong năm 2014 và phải hoãn việc chi trả cổ tức vào cuối năm cho các cổ đông. Các sai lệch kế toán ban đầu được phát hiện tại các dự án hạ tầng của Toshiba thuộc các lĩnh vực hạt nhân, thủy điện, thiết bị điện gió, kiểm soát không lưu và hệ thống đường sắt. Chưa dừng lại ở đó, các sai phạm còn xảy ra trong các lĩnh vực sản phẩm nghe nhìn, máy vi tính cá nhân và sản xuất chip nhớ.
Đây quả thực là cú sốc đối với thị trường nói chung và hơn 400.000 cổ đông của Toshiba nói riêng khi ngay trước khi bị “sờ gáy”, Toshiba vẫn liên tục ra thông báo cho thấy lợi nhuận tiếp tục gia tăng nhờ doanh số bán thiết bị bán dẫn và các thiết bị cho nhà máy điện tăng mạnh. Lãnh đạo Toshiba còn mạnh miệng khẳng định lợi nhuận trong phân khúc sản phẩm kỹ thuật số và các thiết bị gia dụng có sụt giảm nhưng lại được bù đắp bởi phân khúc cơ sở hạ tầng xã hội do mức lợi nhuận cao kỷ lục. Ngay sau khi thông tin về vụ bê bối xuất hiện trên các mặt báo, Toshiba lập tức hứng “cơn gió lạnh” đầu tiên khi doanh thu sụt giảm, nhất là trong lĩnh vực máy vi tính cá nhân (giảm 1/3), máy thu hình (giảm 1/2). Nếu chỉ một năm trước, khi mọi chuyện còn êm đềm, mảng kinh doanh năng lượng hạt nhân và cơ sở hạ tầng của Toshiba lãi ròng 10 tỷ yen thì giờ đây, tình thế hoàn toàn trái ngược khi báo cáo ghi nhận lỗ ròng 10,7 tỷ yen. Toshiba đã phải hai lần trì hoãn công bố báo cáo kinh doanh năm 2015 do đang trong quá trình điều tra, làm dấy lên quan ngại về khả năng bị xóa tên khỏi sàn giao dịch chứng khoán Tokyo. Sở giao dịch chứng khoán Tokyo còn đưa Toshiba vào “danh sách đen” cần theo dõi và phạt hơn 90 triệu yen do “phản bội” niềm tin của các nhà đầu tư.
Ngay sau khi bê bối bị phanh phui, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc điều hành Toshiba Hisao Tanaka đã tuyên bố từ chức và thừa nhận trách nhiệm trong sự việc. Giới phân tích nhận định, Ban lãnh đạo Toshiba từ chức lần này chỉ nhằm mục đích xoa dịu bê bối, giảm bớt các tác động xấu tới Toshiba. Nhóm chuyên gia của tổ chức điều tra thứ ba độc lập cũng nhận định rằng cơ chế quản lý nội bộ của Toshiba không hiệu quả, khiến hoạt động thiếu minh bạch đang diễn ra trong “mọi ngóc ngách” bộ phận kinh doanh của doanh nghiệp này.
Mặc dù cổ phiếu của Toshiba đã giảm mạnh kể từ hồi tháng 4/2015, song may mắn là họ vẫn đang đứng ở vị trí doanh nghiệp lớn thứ 10 Nhật Bản về giá trị thị trường (khoảng 1.600 tỷ yen). Hiện tại, Toshiba đã có động thái ban đầu điều chỉnh giảm lợi nhuận và tiến hành cuộc cải tổ hệ thống quản trị để tránh nguy cơ bị kiện và tái lập hình ảnh của một trong những doanh nghiệp đã góp phần đưa Nhật Bản trở thành một cường quốc công nghiệp như hiện nay. Tuy vậy, những nỗ lực này chắc chắn là chưa đủ để giúp Toshiba giành lại niềm tin và thiện cảm của khách hàng cũng như thị trường.