Đền Mẫu Đông Cuông cũng được coi là đền thờ chính của Mẫu Thượng ngàn – vị Mẫu đứng vị trí thứ hai trong Tam tòa Thánh Mẫu. Điểm độc đáo của tục thờ Mẫu ở Đông Cuông là đã dung hòa tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt với những nét văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc bản địa.
Trình diễn trang phục hầu đồng tại Festival. Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN |
Ngoài thờ Mẫu Đệ nhị Thượng ngàn, đền Đông Cuông còn thờ thần Vệ quốc - các vị thần người bản địa có công trong kháng chiến chống giặc Mông – Nguyên: Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng…Theo thần tích của dòng họ Hà, tổ phụ của dòng họ từng lãnh đạo nhân dân chống giặc Mông – Nguyên, bị tử trận. Để ghi nhớ công trạng của ông, nhân dân Đông Cuông đã lập miếu thờ. Vợ cùng con trai ông khi mất cũng được thờ ở đây, ít lâu sau ban thờ của mẹ con bà được di chuyển sang đền Đông Cuông. Một số người địa phương thuộc nghĩa quân Tày, Nùng, Dao khởi nghĩa chống Pháp thất bại, bị chính quyền Pháp hành hình cũng được nhân dân tôn thờ tại đền.
Trong tâm thức của người dân nơi đây, Mẫu Thượng ngàn đã trở thành con người thực, gắn liền với sông núi. Điều đặc biệt ở đây, Mẫu Thượng ngàn đã được nhân dân các dân tộc bản địa khắc họa với những quan niệm, triết lý riêng, rất gần gũi với cuộc sống, mang màu sắc địa phương, hóa thân thành thần bản địa để nâng đỡ, che chở cho người dân nơi đây.
Theo Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, đạo Mẫu ở mỗi vùng, miền, địa phương có những nét riêng. Ở Đông Cuông, việc dung hòa tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn với văn hóa bản địa của cộng đồng các dân tộc diễn ra một cách tự nhiên, chính điều đó góp phần tạo nên nét độc đáo của bản sắc văn hóa.
Lễ hội đền Đông Cuông được tổ chức vào ngày Mão đầu tiên của tháng Giêng và tháng Chín (Âm lịch), vật tế là trâu trắng (tháng Giêng) và trâu đen (tháng Chín). Đồng bào người Tày Khao ở Đông Cuông và các vùng lân cận quan niệm Lễ hội đền Đông Cuông chính là “lễ cưới lại” của Mẫu và Đức Ông. Ngoài phần lễ, phần hội được tổ chức với nhiều trò chơi dân gian truyền thống như múa dân gian, hát chèo, diễn tích, ném còn, đánh vật... với ước vọng cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống bình an.
Giáo sư, Tiến sĩ Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn tín ngưỡng Việt Nam cho biết, căn cứ theo truyền thuyết Đền Đông Cuông, tỉnh Yên Bái là nơi Mẫu Thượng ngàn giáng sinh và ngự. Đây được coi là nơi phát tích tục thờ Mẫu Thượng ngàn, tôn thờ người mẹ vũ trụ của núi rừng; phù hộ thương nghiệp, bảo vệ cương thổ, bảo vệ môi trường tự nhiên; gắn liền với ước vọng, với niềm tin tâm linh được che chở của đồng bào các dân tộc địa phương nơi đây.
Thanh đồng thực hiện các nghi thức tại buổi lễ lên đồng trong thực hành tín ngưỡng Mẫu Thượng ngàn. Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN |
Là người gắn bó với Đạo Mẫu nhiều năm, luôn trăn trở và ý thức với việc gìn giữ vốn văn hóa quý giá của dân tộc, nghệ nhân dân gian Dương Thị Phương Đông, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Bảo tồn Văn hóa Đạo Mẫu tỉnh Hưng Yên cho biết, trong niềm tin của các đệ tử Đạo Mẫu, mảnh đất của núi rừng Đông Cuông, Yên Bái chính là cội nguồn của Mẫu Đệ nhị Thượng ngàn. Hàng năm, các bản hội bốn phương đều về đây để thực hành tín ngưỡng, lễ Mẫu Thượng ngàn, cầu mong Mẫu phù hộ cho quốc thái dân an, cuộc sống thịnh vượng. Sau khi tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt được UNESCO vinh danh, được thế giới công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, nhiệm vụ của các thanh đồng, các bản hội thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu chính là phải biết gìn giữ và bảo tồn bản sắc của dân tộc, phát huy các giá trị văn hóa đã được cha ông trao truyền.
Mới đây, UBND tỉnh Yên Bái đã tổ chức Festival Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn tại Đền Đông Cuông lần đầu tiên, thu hút sự tham gia của 54 bản hội đến từ 19 tỉnh, thành phố. Nhiều hoạt động, sự kiện tại Festival đã giúp quảng bá, giới thiệu rộng rãi những nét văn hóa đặc sắc của tục thờ Mẫu Thượng ngàn ở Đông Cuông nói riêng, tín ngưỡng thờ Tam phủ của người Việt - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại nói chung, nhằm thu hút khách du lịch đến với tuyến du lịch tâm linh dọc sông Hồng. Đền Mẫu Thượng ngàn Đông Cuông nằm trong trục văn hóa tâm linh dọc sông Hồng, gồm đền Mẫu Âu Cơ (Phú Thọ), đền Mẫu Đông Cuông (Yên Bái) và đền Bảo Hà (Lào Cai).
Ông Lê Minh Đức, Phó Chủ tịch UBND huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái cho biết đây là hoạt động thiết thực nhất để bảo tồn, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trong đó có thờ Mẫu Đệ nhị Thượng ngàn tại Văn Yên. Việc tổ chức Festival nhằm tôn vinh và khẳng định những giá trị trong tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn, nhất là khi được UNESCO công nhận, vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Mặt khác, là dịp để quảng bá, thu hút du khách, phát triển du lịch văn hóa, tâm linh của địa phương.
Festival Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn lần đầu tiên được tổ chức tại đền Đông Cuông đã tạo được ấn tượng tốt đẹp, góp phần quan trọng trong việc tôn vinh, giới thiệu, quảng bá những giá trị của Đạo Mẫu Việt Nam. Đồng thời cũng trở thành một trong những điểm nhấn văn hóa; một trong những hoạt động quan trọng trong Năm du lịch Quốc gia 2017 – Lào Cai – Tây Bắc với chủ đề “Sắc màu Tây Bắc” mà tỉnh Yên Bái hưởng ứng.