"Đôi mắt sắc khôn cùng nhớ thương
Mắt ơi làm vấn vương mỗi bước
Giữa hội vui anh ngước mắt nhìn
Đôi mắt làm trái tim xao xuyến..."
Mặt trời đã đứng bóng, nhưng điệu lượn cọi ấy vẫn khi dặt dìu, thánh thót, lúc tha thiết, trầm bổng vang vọng khắp bản Khau Diều (xã Định Biên, huyện Định Hóa, Thái Nguyên). Trong ngôi nhà gần giữa bản, ông Hoàng Luận - một lão nông dân tộc Tày đang mải mê uốn nắn từng chữ, cách nhả hơi, luyến láy sao cho thật "tình", thật đúng như cách hát của ông bà ngày xưa, để dạy dỗ lớp con cháu đang sinh hoạt tại câu lạc bộ dân ca của bản.
|
Cùng với việc lưu giữ các điệu hát then, hát lượn, ông Hoàng Luận còn động viên, giúp đỡ con cháu khôi phục nghề dệt mành cọ truyền thống |
Gần 70 tuổi, nhưng ngoài lao động sản xuất, ông Hoàng Luận vẫn say sưa với việc sưu tầm, phổ biến và bảo tồn các làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống của đồng bào các dân tộc trên vùng đất "Thủ đô gió ngàn" ATK Định Hóa. Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Định Biên, ông luôn tự hào về quê hương lịch sử của mình và đắm đuối với những câu then, câu shi, câu lượn. Lại sẵn có chút năng khiếu, nên từ thuở thanh niên, ông đã thuộc hầu hết các điệu then, điệu lượn cổ, trong đó có nhiều điệu lượn rất khó nhớ như: Lượn lồng tồng, Lượn cọi, Phong shư... Mỗi dịp bản làng mở hội, ông luôn là người đứng ra tổ chức phần văn nghệ với đầy đủ các làn điệu dân ca đặc trưng của địa phương. Khoảng 10 năm trở lại đây, nhận thấy những giá trị văn hóa truyền thống, nhất là các điệu then cổ, hát shi, hát lượn... có nguy cơ dần mai một, ông đã cất công sưu tầm, ghi chép tỉ mỉ để lưu giữ. Khi bắt tay vào việc, ông gặp không ít khó khăn vì các bài then, shi, lượn chủ yếu do truyền miệng, nên có bài phải ghi lại rồi đối chiếu qua nhiều người mới có được bản chính thức. Từ năm 2006, ông Hoàng Luận đã thành lập và làm chủ nhiệm câu lạc bộ hát dân ca của xã Định Biên với khoảng 50 thành viên. Từ đó đến nay, câu lạc bộ của ông liên tục được mời biểu diễn trong những lễ hội chính của huyện, của tỉnh và trở thành hạt nhân trong phong trào văn nghệ quần chúng ở địa phương. Cũng từ mô hình câu lạc bộ ở Định Biên, huyện Định Hóa đã xây dựng Dự án mô hình hát shi, hát lượn vùng ATK Định Hóa, mở rộng câu lạc bộ sang 5 xã lân cận, góp phần tích cực vào việc bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể ở địa phương. Mới đây, ông Hoàng Luận còn được cán bộ văn hóa mời ra tận trung tâm huyện để dạy hát lượn, hát then cho các câu lạc bộ dân ca ở các xã khác...
Là hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, Hội Văn học - nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam, Hội Văn học nghệ thuật tỉnh, ở mỗi lĩnh vực ông Luận đều có những đóng góp nhất định, nhất là việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa dân tộc truyền thống. Ông tâm sự: "Những việc tôi làm không phải để mưu cầu danh lợi cá nhân, mà chỉ mong muốn góp chút sức mọn của mình để con cháu sau này không quên đi cái gốc của dân tộc mình và để có thêm nhiều người biết về vùng đất quê hương mình. Tuổi đã cao, sức khỏe không còn được như trước, nhưng tôi sẽ cố gắng hết sức mình cùng những anh em có tâm huyết với văn hóa truyền thống trong huyện, để trên vùng đất ATK này ở đâu có người Tày, Nùng thì ở đó có hát shi, hát lượn, hát then...". Tấm lòng người nghệ sĩ của bản Khau Diều thật đáng trân trọng!
Bài và ảnh: Hoàng Thảo Nguyên