Gripen là một trong số ít loại máy bay chiến đấu được sản xuất tại châu Âu của một quốc gia ngoài NATO. Ảnh: Popularmechanics
Thụy Điển, thành viên mới nhất của NATO, đang xem xét chuyển giao một số máy bay chiến đấu Gripen tự sản xuất trong nước như một phần trong nỗ lực mở rộng năng lực của quân đội Ukraine. Chiến đấu cơ Gripen vốn ít được biết đến này là một trong số ít máy bay chiến đấu được sản xuất tại châu Âu của một quốc gia ngoài NATO.
Cân nhắc của Thụy Điển
Theo Reuters, chính phủ Thụy Điển sẽ sớm chỉ đạo quân đội điều tra xem việc chuyển giao máy bay chiến đấu Gripen cho Ukraine có thể ảnh hưởng như thế nào đến khả năng tự vệ của đất nước cũng như tốc độ nhận được máy bay thay thế.
Thông tin này cho thấy sự đảo ngược quan điểm của Stockholm về việc tài trợ máy bay chiến đấu cho Kiev. Mới tháng trước, Thụy Điển tuyên bố sẽ không cung cấp máy bay chiến đấu cho Ukraine vì họ cần chúng để phòng thủ.
Thụy Điển, một quốc gia bán đảo Scandinavi, không có chung đường biên giới trên đất liền với Nga nhưng cả hai nước đều hướng ra biển Baltic. Máy bay chiến đấu, máy bay ném bom và máy bay tác chiến điện tử của Nga đã nhiều lần bay gần Thụy Điển từ phía biển Baltic. Vào tháng 5/2022, Stockholm cáo buộc hai máy bay chiến đấu Su-27 Flanker của Nga và hai máy bay tấn công Su-24 Fencer vi phạm không phận Thụy Điển. Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Nga nói rằng, toàn bộ máy bay của lực lượng hàng không vũ trụ nước này luôn thực hiện các chuyến bay tuân thủ chặt chẽ quy định quốc tế về sử dụng không phận.
Sự việc diễn ra trong bối cảnh Thụy Điển cùng với Phần Lan đã nộp đơn xin gia nhập NATO vào năm 2022. Phần Lan hiện là thành viên nhưng tư cách thành viên của Thụy Điển đang bị Thổ Nhĩ Kỳ và Hungary cản trở vì lý do chính trị.
Một chiếc Saab JAS-39C Gripen tại căn cứ của Không quân Hoàng gia Anh ở Fairford vào ngày 15/7/2023. Ảnh: Getty Images
Hồi tháng 6, Thụy Điển tuyên bố sẽ bắt đầu đào tạo phi công Ukraine lái máy bay Gripen, và Ukraine được cho là mong muốn có từ 14 đến 16 chiếc loại này.
Sau đó, Stockholm lại tuyên bố sẽ không cung cấp máy bay này, và sự “vênh” nhau giữa các tuyên bố đó chưa được nước này giải thích. Một vấn đề có thể xảy ra là, với tư cách là thành viên NATO, Thụy Điển có thể tin tưởng vào các đồng minh NATO về cung cấp sức mạnh không quân dự phòng cho họ nếu cần thiết. Nhưng cho đến khi trở thành thành viên chính thức, Thụy Điển lo ngại sẽ thiếu sự bảo vệ cho bản thân nếu chuyển giao máy bay.
Thụy Điển đang trong quá trình thay thế nhiều mẫu máy bay Gripen C (một chỗ ngồi) và D (hai chỗ ngồi) bằng máy bay Gripen E và F mới. Mặc dù Thụy Điển sẽ không thay thế tất cả các máy bay Gripens cũ nhưng nước này có thể chuyển giao một số máy bay cũ cho Ukraine.
Dòng Gripen C nhỏ hơn các máy bay chiến đấu như F-16 nhưng có các thông số hoạt động cơ bản giống nhau. Sự khác biệt lớn duy nhất là tải trọng vũ khí nhỏ hơn và hệ thống radar khác. Ảnh: Getty Images
Chiến đấu cơ Thụy Điển - "chú ngựa ô" ở Ukraine?
Gripen C nhỏ hơn các máy bay chiến đấu như F-16 nhưng có các thông số hoạt động cơ bản giống nhau. Sự khác biệt lớn duy nhất là tải trọng vũ khí nhỏ hơn và hệ thống radar khác.
Được đặt theo tên của loài chim ưng thần thoại, Gripen là sản phẩm mới nhất trong dòng máy bay chiến đấu do Thụy Điển thiết kế và chế tạo. Là một quốc gia trung lập, Thụy Điển có truyền thống tránh mua nhiều hệ thống vũ khí lớn từ Mỹ, NATO và khối Xô Viết cũ. Điều này đòi hỏi họ phải chế tạo máy bay chiến đấu của riêng mình, đồng nghĩa với việc có cơ hội xuất khẩu những máy bay chiến đấu đó ra nước ngoài.
Gripen là máy bay chiến đấu một chỗ ngồi, một động cơ được tối ưu hóa cho nhu cầu của Thụy Điển. Nó có hình dáng mảnh mai, đôi cánh hình tam giác và cánh mũi lớn ngay bên dưới buồng lái. Gripen C cũ hơn, là mẫu xe có nhiều khả năng sẽ đến Ukraine nhất, sử dụng động cơ phản lực cánh quạt đốt sau Volvo RM12, giảm sự phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài.
Nhìn chung, Gripen rất giống với máy bay chiến đấu F-16C Fighting Falcon của Mỹ. Cả hai đều sải cánh dài 15 mét, có cùng bán kính chiến đấu 800km, cùng tốc độ tối đa Mach 2 và cùng trần bay 15.200 mét. Về hiệu suất, Gripen giống như một chiếc F-16 với tải trọng vũ khí nhẹ hơn một chút.
F-16C Fighting Falcon có lẽ là đối thủ cạnh tranh phương Tây gần nhất với Gripen C. Ảnh: Getty Images
Hai máy bay này có bộ vũ khí tương tự nhau, mỗi chiếc có khả năng mang tên lửa không đối không tầm trung AIM-120 AMRAAM, tên lửa không đối không tầm ngắn Sidewinder, bom dẫn đường GPS JDAM, laser Paveway và tên lửa không đối đất AGM-65 Maverick.
Điểm cộng lớn khiến Gripen được ưa chuộng là nó có thể mang tên lửa không đối không chạy bằng động cơ phản lực Meteor, được coi là nhanh hơn, tiên tiến hơn và có tầm bắn xa hơn AMRAAM của Mỹ.
Gripen là một trong số ít máy bay chiến đấu đã chiến đấu chống lại “Mẹ Thiên nhiên” theo đúng nghĩa đen. Vào năm 2018, một cặp Gripen của Thụy Điển đã thả bom dẫn đường bằng laser vào một đám cháy rừng trong nỗ lực dập tắt nó.
Một lợi thế lớn của Gripen là chi phí bay rất rẻ. Một chiếc máy bay phản lực Gripen C có giá trung bình là 9.922 USD/giờ bay (đã điều chỉnh theo lạm phát), rẻ hơn nhiều so với các máy bay phản lực phương Tây khác. Để so sánh, F-16C có giá 26.927 USD/giờ, trong khi F-35 có giá 41.986 USD/giờ.
Mặc dù đây có vẻ là một con số không đáng kể so với chi phí của một chiếc máy bay, nhưng nếu cộng lại và qua nhiều thập kỷ, chi phí bay có thể vượt xa chi phí của chính chiếc máy bay. Hơn 8.000 giờ bay - vòng đời ước tính của cả hai loại máy bay - một chiếc Gripen sẽ có giá thêm 79,2 triệu USD, trong khi F-35 sẽ có giá đáng kinh ngạc là 335 triệu USD! Đây là một sự cân nhắc lớn đối với các quốc gia có ngân sách nhỏ như Ukraine.
Gripen là máy bay chiến đấu xuất sắc có thể giúp xây dựng lại lực lượng không quân Ukraina theo hướng của NATO. Là một máy bay chiến đấu hiệu suất cao có khả năng sử dụng hầu hết các loại vũ khí của NATO, nó còn được trang bị một số vũ khí khác, như tên lửa Meteor, mà ngay cả F-16 cũng không có.
Vấn đề duy nhất là Ukraine có thể chỉ nhận được 14 đến 16 chiếc Gripen, một con số khá khiêm tốn, nếu Thụy Điển đồng ý cung cấp.