Mèo Félicette và dòng chữ viết: “Cảm ơn bạn đã góp phần vào thành công của tôi trong ngày 18/10/1963.”. Ảnh: Wikimedia Commons
Félicette có vẻ không phải là một phi hành gia điển hình. Nó chỉ nặng 2,5kg và phần lớn cuộc đời sống lang thang trên đường phố Paris. Félicette là một con mèo, chính xác là một trong 14 con được các nhà khoa học Pháp huấn luyện cho chuyến bay vào vũ trụ. Tuy vậy, phần lớn di sản của mèo Félicette đã bị lãng quên, trong khi các động vật từng bay vào vũ trụ khác như chó Laika, tinh tinh Ham được tôn vinh và ghi danh.
Đến những năm 1960, “Cuộc đua Vũ trụ” đã bắt đầu nóng lên. Trong khi Liên Xô và Mỹ đã đạt được một số tiến bộ thú vị, người Pháp cảm thấy rằng chương trình không gian của riêng họ vẫn còn thiếu và sắp bị gạt ra bên lề. Người Pháp đã đưa những con chuột lên không gian bằng tên lửa, nhưng điều đó không gây ấn tượng như chú chó Laika của Liên Xô - lên vũ trụ vào năm 1957, hay con tinh tinh Ham của Mỹ - bay lên quỹ đạo Trái đất vào năm 1961.
Hơn nữa, chuột không cung cấp cho các nhà khoa học nhiều thông tin hữu ích. Toàn bộ mục tiêu của việc đưa động vật lên vũ trụ là để hiểu được cách mà chuyến bay vào vũ trụ có thể tác động đến tâm sinh lý của con người. Vì vậy, các nhà khoa học Pháp đã chuyển sự chú ý của họ sang một loài động vật khác, đó là mèo.
“Con mèo là một trong những loài động vật được sử dụng rộng rãi cho các nghiên cứu sinh lý thần kinh vào thời điểm đó”, Michel Viso, một cựu bác sĩ thú y và là trưởng khoa ngoại sinh học tại Trung tâm Nghiên cứu Vũ trụ Quốc gia Pháp, giải thích.
Vì vậy, để theo đuổi mục tiêu mới của mình, các nhà khoa học tại Trung tâm Giáo dục và Nghiên cứu Y học Hàng không (CERMA) của Pháp đã mua tổng cộng 14 con mèo, đều là cái rồi đưa chúng qua một khóa huấn luyện “phi hành gia”.
Sáu con mèo xuất sắc nhất trong khóa huấn luyện bay vào vũ trụ, Félicette ở ngoài cùng bên trái. Ảnh: NASA
Họ đặt biệt danh cho một trong số những con mèo là “C341”, sau đó con mèo tuxedo (lông đen trắng) này trở nên nổi tiếng với cái tên dễ thương, Félicette.
Félicette và 13 con mèo khác đã trải qua một quá trình sàng lọc nghiêm ngặt để xem chúng phản ứng như thế nào với một chuyến bay vũ trụ. Với các điện cực được gắn vào não, chúng phải chịu đựng sự giam cầm, tiếng động lớn của tên lửa và cả những màn quay ly tâm gây đau bụng trong vài tháng.
Trong đàn mèo, Félicette nổi lên là ứng viên sáng giá nhất. Các nhà khoa học Pháp chọn nó vì Félicette duy trì được cân nặng trong quá trình sàng lọc và quan trọng là nó có một thái độ điềm tĩnh, cân bằng.
Cuối cùng vào ngày 18/10/1963, tại Hammaguir, Algeria, mèo Félicette được đưa lên một quả tên lửa Véronique AG1 và được phóng lên không gian lúc 8h09 sáng.
Nhà nghiên cứu Michel Viso cho biết: “Tên lửa bay rất cao, gần 157 km. Sau 15 phút bay trong vũ trụ, con mèo đã trở lại Trái đất như một người anh hùng của Pháp”. Các phương tiện truyền thông ưu ái đặt biệt danh cho “phi hành gia mèo” là Félix “Astrocat”, theo tên bộ phim hoạt hình nổi tiếng.
Các nhà khoa học Pháp đã đưa Félicette lên vũ trụ vào tháng 10/1963 với hy vọng đuổi kịp Mỹ và Liên Xô trong cuộc đua vào không gian. Trong ảnh là Félicette trong hộp đựng.
Tuy vậy, ngày vinh quang của mèo Félicette ngắn chẳng tày gang. Ngay sau khi quay trở lại Trái đất, nó đã được các nhà khoa học sử dụng để nghiên cứu bộ não. Kể từ đó, di sản ấn tượng của Félicette bắt đầu mờ dần.
Nhưng tại sao Félicette lại bị lãng quên trong khi những “phi hành gia” đồng nghiệp như tinh tinh Ham và chó Laika lại được ghi nhớ và tôn vinh?
Robert Pearlman, nhà sử học vũ trụ và biên tập viên của trang web lịch sử không gian SPACE, cho biết: Nỗ lực dẫn đến việc đưa con người lên vũ trụ - và cuối cùng là lên Mặt trăng – chỉ là cuộc chạy đua không gian giữa Mỹ và Nga. Do người Pháp chưa bao giờ đưa được con người vào không gian, những thành tựu ban đầu của họ đã bị mờ nhạt bên cạnh những dấu mốc chói lọi của Nga và Mỹ. Và cùng với đó, câu chuyện của Félicette nhanh chóng bị lãng quên.
Ngay cả người Pháp cũng quên nhanh. Khi một bộ tem kỷ niệm chuyến bay đưa Félicette lên vũ trụ được phát hành, một sự cố đã xảy ra khi người ta mô tả Félicette là một con mèo đực tên Félix.
Những con tem nhầm tên mèo Félicette là Félix.
Nhưng điều đó đã bắt đầu thay đổi vào năm 2017. Một người đàn ông sống ở London tên là Matthew Serge Guy đã tổ chức một chiến dịch vận động xây tượng tưởng niệm bằng đồng để vinh danh “phi hành gia mèo” Astrocat.
“Trong 54 năm qua, câu chuyện về con mèo đầu tiên và duy nhất bay vào vũ trụ hầu như đã bị lãng quên. Nó xứng đáng được tưởng nhớ”, Matthew viết.
Chiến dịch của Matthew Guy đã thành công. Ông quyên góp được hơn 57.000 USD để dựng một bức tượng vinh danh Félicette, hiện đặt tại Đại học Không gian Quốc tế ở Strasbourg, Pháp.
Bức tượng tôn vinh mèo Félicette ở Strasbourg, Pháp. Ảnh: Twitter
Sau đó, trường Đại học Toulouse III cũng thông báo rằng họ sẽ đặt tên đài thiên văn sắp tới của mình theo tên mèo Félicette. Đài quan sát này dự kiến mở cửa vào năm 2023 và lấy "Astrocat" làm biểu tượng.
Như vậy, Félicette cuối cùng cũng nhận được sự công nhận mà nó xứng đáng. Đóng góp của con mèo cho nền du hành vũ trụ có thể là nhỏ, và chắc chắn là không tự nguyện, nhưng dù sao đó cũng là một dấu mốc. Các nhà du hành vũ trụ ngày nay đang đi theo dấu chân của cô mèo đường phố Paris năm nào.