Quang cảnh buổi làm việc tại Đại học Đà Nẵng. Ảnh: HT
Trong 10 năm trở lại đây, số lượng công bố khoa học của Việt Nam trên các tạp chí uy tín quốc tế đã gia tăng mạnh. Về khung pháp lý, Điều 20 của Nghị định 109/CP của Chính phủ quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học nêu rõ: Các đại học ban hành bộ quy tắc về liêm chính học thuật trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; đồng thời, ban hành các quy định nội bộ, công cụ để kiểm soát, biện pháp xử lý vi phạm, ngăn chặn hành vi vi phạm liêm chính học thuật.
Khung pháp lý này mang tính khái quát, do đó các đại học phải căn cứ vào thực tiễn đơn vị, bối cảnh Việt Nam, thông lệ quốc tế và quản trị nghiên cứu khoa học, để ban hành quy định nội bộ cụ thể, chi tiết. Tuy nhiên, số lượng các đại học ban hành đến nay hạn chế.
PGS. TS. Nguyễn Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Khoa học Công nghệ và Hợp tác Quốc tế (Đại học Đà Nẵng) cho biết, việc ban hành các quy định về liêm chính trong nghiên cứu khoa học và trong học thuật hiện nay là cần thiết, nhằm xây dựng khung pháp lý để cán bộ, giảng viên trong đại học tuân thủ. Đến nay, Đại học Đà Nẵng đã xây dựng dự thảo Quy chế liêm chính khoa học và đang trong quá trình hoàn thiện để có thể ban hành trong năm 2024.
Những vấn đề về đạo đức nghiên cứu và các quy định về liêm chính khoa học đã và đang được triển khai tại Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, Đại học Đà Nẵng trong khuôn khổ “Dự án Hợp tác Đổi mới Giáo dục đại học do USAID tài trợ”; đồng thời, 3 đại học này đã dự thảo các quy định về liêm chính với sự hỗ trợ của chuyên gia dự án.
Tại Đại học Quốc gia Hà Nội, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã xây dựng và ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu vào ngày 16/11/2023. Hội đồng đạo đức tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn có chức năng đánh giá độc lập các khía cạnh đạo đức trong các nghiên cứu với đối tượng là con người. Hội đồng là tổ chức uy tín, đảm bảo các giá trị khoa học, đạo đức đối với các công trình nghiên cứu được thẩm định và công nhận trước cộng đồng khoa học quốc tế.
Với sự hỗ trợ từ Dự án, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh hoàn thiện hai dự thảo: Quy định về liêm chính khoa học và Quy định về Đạo đức Nghiên cứu. Trao đổi với phóng viên báo Tin tức, PGS. TS. Lâm Quang Vinh, Trưởng Ban Khoa học và Công nghệ, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh đánh giá cao vai trò các buổi hỗ trợ kỹ thuật trong khuôn khổ Dự án để hoàn thiện các văn bản như Dự thảo Quy tắc ứng xử trong nghiên cứu; Quy chế hoạt động Hội đồng đạo đức nghiên cứu có khách thể con người; Quy chế Hội đồng đạo đức nghiên cứu có khách thể động vật; Quy chế về liêm chính nghiên cứu.
Thông qua các buổi hỗ trợ kỹ thuật của Dự án Hợp tác Đổi mới Giáo dục đại học do USAID tài trợ trong 2 năm qua, 3 trường đại học đã tham gia các buổi tập huấn nâng cao hiểu biết về tính liêm chính trong khoa học và vai trò của các thành viên Hội đồng đạo đức trong nghiên cứu và tìm hiểu về thực tiễn tuân thủ nghiên cứu khó học tại các nước trên thế giới.
TS. John Baumann, Phó Chủ tịch phụ trách Tuân thủ nghiên cứu (Đại học Indiana) cho biết: "Các đại học Việt Nam có nhiều buổi thảo luận để phát triển các chính sách, quy trình triển khai các giá trị hiện có về liêm chính trong nghiên cứu vào thực tế. Trường xác định các chính sách và quy trình liêm chính trong nghiên cứu ở các quốc gia, để điều chỉnh trong bối cảnh Việt Nam trên cơ sở tôn trọng văn hóa, tổ chức, nguồn lực và phù hợp với các thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, cần có khung quy định bao trùm về nghiên cứu học thuật dưới góc độ Nhà nước để các trường đại học xây dựng bộ quy tắc ứng xử riêng.
Theo PGS.TS. Nguyễn Thành Đạt, Phó Trưởng Ban Khoa học công nghệ và Hợp tác Quốc tế (Đại học Đà Nẵng), việc lấy ý kiến từ các cán bộ, giảng viên ở nhiều đơn vị là cần thiết để đưa ra quy định vừa phù hợp với điều kiện nhà trường, của Việt Nam, vừa đáp ứng thông lệ quốc tế.