Trồng rau thủy canh trong nhà lưới ở thành phố Mỹ Tho (Tiền Giang). Ảnh: Minh Trí/TTXVN
Xác định khoa học công nghệ là then chốt trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp, Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các bộ, ngành, địa phương luôn khuyến khích, tạo điều kiện để nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ tạo các sản phẩm nông nghiệp an toàn, chất lượng cao ở ba trục sản phẩm gồm: sản phẩm chủ lực cấp quốc gia; sản phẩm chủ lực cấp tỉnh; sản phẩm địa phương (OCOP).
Theo đó, nhiều nhóm sản phẩm chủ lực cấp quốc gia, cấp tỉnh ứng dụng khoa học công nghệ cao được áp dụng từ khâu sản xuất giống, nuôi trồng, chế biến như: tôm, cá tra,… Hàng chục doanh nghiệp lớn ứng dụng công nghệ cao, tiên tiến ngang tầm khu vực và thế giới, như: TH (sữa), Dabaco (chăn nuôi), Nafoods (trồng, chế biến trái cây), Masan (giết mổ, chế biến), Ba Huân...
Rất nhiều vùng nuôi trồng, nhiều nhà máy chế biến sản phẩm công nghệ cao đã được hoàn thành trong vài năm gần đây. Ở nhóm sản phẩm OCOP kết hợp truyền thống với ứng dụng khoa học công nghệ nên rất đa dạng, phong phú, chất lượng, mẫu mã bao bì đẹp, đều truy xuất được nguồn gốc.
Công nghệ cao, công nghệ tiên tiến đã và đang được ứng dụng trong từng khâu hoặc trong cả chuỗi sản xuất sản xuất nông nghiệp. Cụ thể như, ứng dụng công nghệ sinh học vào chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi; công nghệ in vitro trong nhân giống cây trồng quy mô công nghiệp; nghiên cứu chế phẩm sinh học để cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng vật nuôi, hạn chế dịch bệnh hại; hay ứng dụng công nghệ tự động, bán tự động, công nghệ thông tin để mang lại hiệu quả kinh tế cao cho sản xuất nông nghiệp.
Công nghệ đã đưa những mô hình trồng rau cho doanh thu đạt từ 2,5 - 9 tỷ đồng/ha, lợi nhuận đạt từ 1,6 - 4,9 tỷ đồng/ha; trồng hoa doanh thu đạt từ 0,5 - 9,9 tỷ đồng/ha, lợi nhuận đạt từ 0,3 - 5,4 tỷ đồng/ha); nâng cao năng suất chất lượng tôm thẻ chân trắng đạt 40 tấn/ha, gấp 40 lần so với sản xuất đại trà, chi phí sản xuất giảm từ 30-35%...
Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao giúp nông dân chủ động trong sản xuất, khắc phục được tính mùa vụ, giảm rủi ro tác động của biến đổi khí hậu, giảm sự lệ thuộc vào thời tiết, khí hậu. Nhưng theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, Luật Công nghệ cao (năm 2008) chưa được sửa đổi kịp thời phù hợp với thực tiễn. Nhà nước có nhiều chính sách về thuế, tiền sử dụng đất, ưu đãi về tín dụng ... nhằm khuyến khích cho đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, nhưng chưa đủ mạnh để thúc đẩy nhanh đầu tư vào nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp chủ yếu tập trung tại một số vùng, một số sản phẩm có thế mạnh, một số doanh nghiệp lớn chưa có tính lan tỏa. Các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập hầu hết chỉ tập trung vào sản xuất, các chức năng khác như nghiên cứu, chuyển giao, quảng bá sản phẩm chưa được chú trọng nên chưa phát huy được chức năng, vai trò hạt nhân lan tỏa, phục vụ thúc đẩy phát triển ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất nông nghiệp.
Bên cạnh sự chưa quan tâm đúng mức của địa phương thì những mô hình ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, manh mún, không theo định hướng, quy mô sản xuất chưa đủ lớn để tạo sản phẩm hàng hóa tập trung, gây khó khăn trong việc đầu tư và quản lý.
Việc tiếp cận nguồn vốn tín dụng của tổ chức, cá nhân sản xuất nông nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn, thách thức về thủ tục vay vốn, vay tín chấp, vay có tài sản thế chấp.
Nguồn vốn đầu tư cho nghiên cứu, phát triển và làm chủ công nghệ còn hạn chế, cơ chế hợp tác công tư giữa các tổ chức khoa học công nghệ công lập và khu vực tư nhân còn nhiều vướng mắc. Vì vậy, việc đầu tư cho các nghiên cứu làm chủ công nghệ, đặc biệt là công nghệ cao, công nghệ tiên tiến còn thiếu và yếu. Cơ chế tiếp nhận, chuyển giao, mua bản quyền công nghệ từ nước ngoài có sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước còn nhiều vướng mắc.
Về nguyên nhân của các tồn tại, hạn chế trên, Bộ trưởng Lê Minh Hoan chỉ ra, quy mô đất đai cho sản xuất manh mún, khó khăn cho việc ứng dụng công nghệ cao, cơ giới hóa, công nghiệp hóa trong sản xuất nông nghiệp dẫn đến giá thành sản phẩm cao, khó cạnh tranh. Các chính sách hiện có chưa đủ mạnh để thu hút doanh nghiệp; nhiều thủ tục hành chính trong việc triển khai các nhiệm vụ khoa học công nghệ, vay vốn tín dụng của các tổ chức ngân hàng thương mại còn; liên kết giữa “4 nhà” còn yếu và thiếu bền vững.
Một số khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao chưa thực sự thu hút được các doanh nghiệp vào hoạt động; chưa tạo ra sự liên kết, tham gia tích cực của các doanh nghiệp làm cầu nối cho sản xuất và thị trường tiêu thụ sản phẩm; chưa phát huy đầy đủ vai trò hạt nhân về công nghệ phục vụ phát triển các vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Trước những khó khăn trên, Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho rằng, cần đặc biệt ưu tiên sửa đổi Luật Công nghệ cao nhằm thúc đẩy nghiên cứu, làm chủ và phát triển công nghệ cao, khuyến khích đầu tư, ứng dụng hiệu quả công nghệ cao phục vụ phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, các tổ chức khoa học công nghệ triển khai các dự án nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên cơ sở ứng dụng, chuyển giao kết quả nghiên cứu của các nhiệm vụ khoa học công nghệ các cấp đã được nghiệm thu, các hợp đồng chuyển giao công nghệ hoặc các thỏa thuận hợp tác về khoa học công nghệ. Đồng thời, hỗ trợ hoạt động nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, quyền sở hữu trí tuệ sử dụng kết quả nghiên cứu, thúc đẩy liên kết chặt chẽ giữa các doanh nghiệp và tổ chức khoa học và công nghệ.
Đẩy mạnh hợp tác, liên kết sản xuất theo chuỗi ngành hàng, nhất là việc phối hợp chặt chẽ có hiệu quả tiến bộ khoa học khu vực nhà nước với khu vực tư nhân mà hạt nhân là các doanh nghiệp lớn.
Vốn là yếu tố quan trọng trong phát triển nông nghiệp công nghệ cao, do đó cần thực thi mạnh mẽ việc xác nhận quyền tài sản trên đất nông nghiệp để doanh nghiệp có cơ sở vay vốn…
Đặc biệt, việc sửa đổi pháp luật về đất đai cần theo hướng thúc đẩy phát triển quyền sử dụng đất trong nông nghiệp, đơn giản thủ tục thuê, chuyển nhượng đất đai; có chính sách khuyến khích, thúc đẩy quá trình tích tụ, tập trung ruộng đất, dồn điền đổi thửa để sản xuất nông nghiệp tập trung, quy mô lớn..., Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho hay.
Đến nay, cả nước 6 Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập tại Hậu Giang, Phú Yên, Bạc Liêu, Thái Nguyên, Quảng Ninh và Khu Lâm nghiệp ứng dụng công nghệ Bắc Trung Bộ. Cấp địa phương, có 18 vùng nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao với tổng diện tích 18.089 ha; có trên 135 khu sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao do doanh nghiệp đầu tư.
Cả nước cũng có 290 doanh nghiệp nông nghiệp đang ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất cùng gần 2.000 hợp tác xã ứng dụng công nghệ cao.