Toàn cảnh dự án Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ của Công ty Nhôm Đắk Nông (trực thuộc Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam). Ảnh: Ngọc Minh/TTXVN
Ngành chức năng tỉnh Đắk Nông xác định nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là việc bồi thường, giải phóng mặt bằng phục vụ khai thác quặng bô xít vẫn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Hiện Công ty Nhôm Đắk Nông đang khai thác đối với diện tích 4,8 ha người dân đã bàn giao thuộc khu vực xã Nghĩa Thắng, huyện Đắk R’lấp, tỉnh Đắk Nông; diện tích còn lại (khoảng 5,8ha) người dân đã bàn giao nhưng chưa khai thác được do không có đường để khai thác, vận chuyển quặng.
Thêm vào đó, việc tiến hành các thủ tục để kiểm đếm tài sản, bồi thường, giải phóng mặt bằng và hỗ trợ các chính sách tái định cư, đào tạo nghề… cho các hộ dân có đất đai thuộc diện thu hồi để khai thác quặng bô xít vẫn gặp nhiều khó khăn. Nguyên chính là hiện UBND tỉnh Đắk Nông chưa có quy định cụ thể về phương án hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm, do vậy không có cơ sở để lập phương án đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm cho người bị thu hồi đất theo quy định.
Thêm nữa, tại Quyết định số 26/2024/QĐ-UBND ngày 14/10/2024 của UBND tỉnh Đắk Nông về việc ban hành đơn giá bồi thường thiệt hại về cây trồng, vật nuôi trên địa bàn tỉnh Đắk Nông không quy định về mật độ cây trồng cũng như việc tính bồi thường, hỗ trợ đối với cây trồng xen. Do đó, nếu tính bồi thường về cây trồng, hoa màu cho các hộ dân thì tổng giá trị bồi thường của vườn cây khoảng 1,7 tỷ đồng/ha; trong khi đó nếu áp dụng cách tính toán theo quy định cũ (tại Quyết định số 08/2019/QĐ-UBND) thì tổng giá trị bồi thường của vườn cây chỉ gần 0,7 tỷ đồng/ha.
Bên cạnh đó, hiện việc đầu tư xây dựng các khu tái định cư triển khai thực hiện vẫn còn chậm chưa theo đúng như lộ trình, kế hoạch đã được đề ra. Nguyên nhân chính là vị trí dự kiến xây dựng 5/6 khu tái định cư bị chồng lấn quy hoạch mỏ bô xít Đắk Nông (được phê duyệt tại Quyết định số 866/QĐ-TTg, ngày 18/7/2023 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050) và đang tạm ngưng triển khai.
Cũng theo Tổ công tác xử lý những khó khăn, vướng mắc trong quá trình hoạt động của Công ty Nhôm Đắk Nông, để duy trì ổn định hoạt động sản xuất của Nhà máy alumin Nhân Cơ, Tổ công tác kiến nghị UBND tỉnh Đắk Nông chỉ đạo các sở, ban ngành liên quan, UBND huyện Đắk R’lấp đẩy nhanh tiến độ đầu tư các khu tái định cư để “trả nợ” hơn 400 lô cho người dân, cũng như bố trí tại định cư mới cho người dân khi thu hồi đất. Nhất là đối với phần diện tích 70 ha đã khai thác xong bô xít đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường cho phép Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam trả lại cho tỉnh Đắk Nông sử dụng để xây dựng các khu tái định cư.
Bên cạnh đó, Tổ công tác cũng đề nghị các ngành chức năng tổ chức tuyên truyền, vận động, lập hồ sơ tổ chức cưỡng chế thu hồi đất đối với trường hợp không đủ điều kiện tái định cư nhưng chưa nhận tiền (14 hộ/12,7 ha) để bàn giao mặt bằng cho Công ty Nhôm Đắk Nông tiếp tục thực hiện việc khai thác tại khu vực xã Nghĩa Thắng thuộc khai trường các năm 2023 - 2024.
Đồng thời, đẩy nhanh tiến độ đo đạc, kiểm đếm làm cơ sở lập hồ sơ thu hồi đất và phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; đẩy nhanh thực hiện kế hoạch thu hồi đất phục vụ khai thác quặng bô xít các năm 2026 - 2027 và xây dựng kế hoạch giải phóng mặt bằng tổng thể để phục vụ khai thác đến năm 2030.