Lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì hội nghị.
Đây là nội dung được nhiều đại biểu chia sẻ tại Hội nghị sản xuất và xuất khẩu sầu riêng bền vững do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức tại TP Hồ Chí Minh chiều 10/5.
Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, diện tích trồng sầu riêng Việt Nam tăng nhanh trong vài năm trở lại đây, nếu như năm 2020, tổng diện tích sầu riêng cả nước chỉ hơn 71.000 ha thì đến cuối năm 2023 con số này đã hơn gấp đôi, lên mức gần 151.000 ha.
Cây sầu riêng tập trung nhiều nhất ở khu vực Tây Nguyên, đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam bộ và một số ít ở các tỉnh duyên hải Nam Trung bộ. Ước tính, có khoảng 50% diện tích sầu riêng đang cho thu hoạch với sản lượng sầu riêng năm 2023 đạt gần 1,2 triệu tấn. Trong một vài năm tới, khi diện tích cho thu hoạch tăng lên, sản lượng sầu riêng Việt Nam có thể sẽ tăng gấp đôi.
Theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, thế mạnh của sầu riêng Việt Nam là có mùa vụ sản xuất kéo dài quanh năm, sản phẩm đã bước đầu thâm nhập mạnh mẽ vào thị trường Trung Quốc và đang đàm phán xuất khẩu sang các thị trường khác. Ngoài ra, sản phẩm chế biến từ sầu riêng có nhiều dư địa phát triển. Chi phí sản xuất sầu riêng không quá cao.
Tuy nhiên, cây sầu riêng cũng đối mặt với không ít thách thức vì thị trường tiêu thụ hẹp, chủ yếu vẫn là Trung Quốc. Trong khi đó, sầu riêng Việt Nam phát triển muộn hơn và phải cạnh tranh trực tiếp từ Thái Lan, Malaysia và một số quốc gia lân cận khác. Mặt khác, khả năng đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, mức độ tuân thủ yêu cầu về kiểm dịch thực vật và dư lượng hoá chất của sầu riêng Việt Nam còn nhiều hạn chế. Công tác tổ chức chuỗi ngành còn hàng rời rạc, thiếu chuyên nghiệp. Do đó, việc tăng trưởng nóng về diện tích trong thời gian ngắn đang tạo ra nhiều rủi ro trong kiểm soát chất lượng, mất cân đối cung - cầu.
Ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đắk Lắk cho biết, Đắk Lắk là địa phương có diện tích sầu riêng lớn nhất cả nước với trên 32.000 ha và vẫn đang tiếp tục tăng, trong khi định hướng của địa phương chỉ ở khoảng 22.000 - 25.000 ha. Ngoài những diện tích chuyên trồng sầu riêng, Đắk Lắk còn phần diện tích sầu riêng xen canh với nhiều loại cây trồng khác như cà phê, tiêu, bơ… rất khó để thống kê chính xác.
“Những năm gần đây, giá sầu riêng cao nên tình trạng người người, nhà nhà đổ xô trồng sầu riêng, hoạt động thu mua, kinh doanh sầu riêng tại địa phương rất sôi động. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng sản xuất, thu mua, xuất khẩu sầu riêng tại Đắk Lắk cũng hội tụ đủ các vấn đề từ tranh mua, tranh bán, bẻ kèo, bỏ cọc, vi phạm mã số vùng trồng… Địa phương cũng không thể cấm người dân trồng mới sầu riêng hay can thiệp vào các hoạt động mua bán giữa các bên, chỉ có thể đưa ra khuyến cáo ”, ông Vũ Đức Côn chia sẻ.
Ông Trần Hoàng Nhật Nam, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Tiền Giang cũng cho biết, Tiền Giang là tỉnh có diện tích sầu riêng lớn ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long với 20.000 ha; trong đó có 15.000 ha đang cho thu hoạch. Hiện tại diện tích sầu riêng của tỉnh đã vượt quá quy hoạch đến năm 2025 và vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.
Điều đáng nói là song song với việc tăng nóng về diện tích, tình trạng vi phạm mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói cũng xảy ra liên tục. Thời gian qua, Tiền Giang đã có 39 mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói vi phạm bị cảnh báo, đang trong quá trình khắc phục. Công tác cấp và giám sát mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói không theo kịp với thực tế tăng diện tích và sản lượng cũng đặt mặt hàng sầu riêng trước rủi ro về xuất khẩu.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Trung khẳng định, những năm qua, sầu riêng đóng vai trò quan trọng trong tổng kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản, tăng thu nhập cho người trồng, đóng góp phát triển kinh tế - xã hội cho nhiều địa phương. Riêng năm 2023, Việt Nam xuất khẩu hơn 600.000 tấn sầu riêng, mang về kim ngạch 2,2 tỷ USD.
Tuy nhiên, hiệu ứng tăng xuất khẩu đang tạo nên cơn sốt mở rộng diện tích, phá vỡ quy hoạch trên diện rộng. Cụ thể, theo định hướng của ngành nông nghiệp, Việt Nam sẽ có khoảng 65.000 - 70.000 ha sầu riêng nhưng thực tế, chỉ sau 1 năm, diện tích sầu riêng cả nước đã tăng hơn gấp đôi.
Trong khi đó, chuỗi cung ứng từ sản xuất đến thu hoạch, chế biến, xuất khẩu đã xuất hiện nhiều vấn đề như sản xuất không đáp ứng tiêu chuẩn kiểm dịch thực vật, dư lượng hóa chất; thu hoạch non, không đạt chất lượng; vi phạm mã số vùng trồng; cạnh tranh không lành mạnh trong thu mua, xuất khẩu.
Ông Hoàng Trung yêu cầu Cục Trồng trọt phải nhanh chóng chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương rà soát diện tích sầu riêng hiện tại để có phương án tổ chức sản xuất hợp lý; xây dựng và ban hành bộ quy chuẩn kỹ thuật cho trái sầu riêng tươi để làm cơ sở đánh giá chất lượng phù hợp với tiêu chuẩn mà khách hàng yêu cầu.
Các đơn vị khác như Cục Bảo vệ thực vật, Cục Chất lượng và Phát triển thị trường hỗ trợ quy trình canh tác chuẩn cho cây sầu riêng, đẩy mạnh đàm phán mở rộng thị trường xuất khẩu. Trong khi đó, các địa phương cần chủ động thực hiện tốt công tác cấp và giám sát mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói; khuyến khích người dân, doanh nghiệp liên kết xây dựng chuỗi cung ứng sầu riêng ổn định, mang lại hiệu quả lâu dài.