Tuân thủ chuẩn mực kiểm toán quốc tế là tất yếu
Đối với ngành kiểm toán nói chung và Kiểm toán nhà nước nói riêng, Hệ thống chuẩn mực kiểm toán luôn là kim chỉ nam dẫn đường cho mọi hoạt động kiểm toán. Hệ thống chuẩn mực kiểm toán là tổng thể các nguyên tắc cơ bản, các hướng dẫn tác nghiệp và xử lý các mối quan hệ phát sinh trong hoạt động kiểm toán, mà Đoàn Kiểm toán nhà nước, Kiểm toán viên nhà nước phải tuân thủ khi tiến hành các hoạt động kiểm toán; đồng thời là căn cứ để kiểm soát chất lượng và đạo đức hành nghề Kiểm toán viên nhà nước.
Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao (INTOSAI) đã hệ thống hóa và xây dựng Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế năm 2007 và chính thức thông qua năm 2010 theo 4 cấp độ: Các nguyên tắc nền tảng, cấp độ; các điều kiện tiên quyết để SAI thực hiện chức năng của mình; các nguyên tắc kiểm toán cơ bản; các hướng dẫn kiểm toán gồm các hướng dẫn kiểm toán chung và các hướng dẫn về các chủ đề đặc biệt. Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế phản ánh nguyện vọng của Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao muốn cung cấp cho các thành viên của mình và các bên có liên quan hệ thống các chuẩn mực và hướng dẫn kiểm toán chất lượng cao, chuyên nghiệp.
Đại hội lần thứ XIX của Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao năm 2007 tổ chức ở Mexico đã tuyên bố: Cơ quan kiểm toán tối cao phải sử dụng các chuẩn mực nghiệp vụ và kiểm toán phù hợp và quy tắc đạo đức nghề nghiệp dựa trên các văn bản chính thức của Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao, Liên đoàn Kế toán viên Quốc tế, hoặc các tổ chức xây dựng tiêu chuẩn được công nhận khác. Đại hội lần thứ XX của INTOSAI tổ chức tại Nam Phi năm 2010 kêu gọi tất cả thành viên sử dụng hệ thống cơ cấu chuẩn mực kiểm toán quốc tế.
Tổng Kiểm toán Nhà nước Hồ Đức Phớc cho biết: Là thành viên của Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao từ năm 1996 và Tổ chức các Cơ quan Kiểm toán tối cao châu Á (ASOSAI) năm 1997, Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đã ký cam kết thực hiện Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế vào năm 2013. Việc xây dựng và áp dụng hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước theo hướng tuân thủ Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế, phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam trở thành một yêu cầu tất yếu để nâng cao tính độc lập, tính hiệu lực và hiệu quả trong hoạt động của Kiểm toán Nhà nước; đồng thời tăng cường năng lực chuyên môn, tính chuyên nghiệp, vị thế, uy tín và hình ảnh của Kiểm toán Nhà nước trong cộng đồng Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán tối cao; góp phần giúp Kiểm toán Nhà nước thực hiện những mục tiêu và nội dung quan trọng nhất trong Chiến lược phát triển Kiểm toán Nhà nước đến năm 2020.
Thành quả sau 3 năm nỗ lực
Với địa vị pháp lý mới được quy định trong Hiến pháp 2013, trên cơ sở cam kết của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam với tổ chức các cơ quan kiểm toán tối cao thế giới và khu vực, Kiểm toán Nhà nước đã xác định mục đích chiến lược số 3 trong Kế hoạch chiến lược phát triển Kiểm toán Nhà nước giai đoạn 2013 - 2017 là: Đánh giá việc tuân thủ Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế trong tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước; xây dựng và hoàn thiện hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước theo hướng tuân thủ Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế; áp dụng chuẩn mực kiểm toán trong hoạt động kiểm toán.
Trên cơ sở đó, Kiểm toán Nhà nước đã thành lập Nhóm đánh giá việc tuân thủ Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế do một lãnh đạo Kiểm toán Nhà nước làm Trưởng nhóm. Nhóm đã tiến hành đánh giá một cách toàn diện tính tuân thủ trong tổ chức và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước theo các thông lệ quốc tế của Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế, trình Tổng Kiểm toán Nhà nước ban hành.
Sau khi hoàn thành đánh giá việc tuân thủ Hệ thống chuẩn mực kiểm toán quốc tế, Kiểm toán Nhà nước đã thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng và ban hành Hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước và Tổ soạn thảo chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước với thành viên là các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm trong và ngoài ngành.
Sau hơn 3 năm, Hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước đã được ban hành theo Quyết định 02/2016/QĐ-KTNN ngày 15/7/2016 của Tổng Kiểm toán Nhà nước, có hiệu lực áp dụng từ ngày 15/9/2016 gồm 39 chuẩn mực theo 3 cấp độ: Các điều kiện tiên quyết để thực hiện chức năng của Kiểm toán Nhà nước (2 chuẩn mực); Các nguyên tắc kiểm toán cơ bản (4 chuẩn mực); Các hướng dẫn kiểm toán (33 chuẩn mực).
Áp dụng toàn diện, hiệu quả
Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Đoàn Xuân Tiên khẳng định: Kiểm toán Nhà nước đã xây dựng kế hoạch, lộ trình thực hiện hệ thống chuẩn mực kiểm toán một cách cụ thể, bài bản... Đến nay, Kiểm toán Nhà nước đã hoàn thành việc đào tạo, tập huấn hệ thống chuẩn mực kiểm toán cho tất cả các cán bộ, công chức và Kiểm toán viên nhà nước. Các quy trình kiểm toán đã được rà soát, sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với hệ thống chuẩn mực này.
Bên cạnh đó, Kiểm toán Nhà nước đang triển khai soạn thảo một số hướng dẫn chuẩn mực có mức độ phức tạp và chuyên môn sâu. Nhờ đó, Hệ thống chuẩn mực Kiểm toán Nhà nước đã bước đầu đi vào thực tiễn, góp phần nâng cao đạo đức nghề nghiệp, tính chuyên nghiệp cũng như hiệu quả, hiệu lực hoạt động của Kiểm toán Nhà nước.
Tuy nhiên, quá trình áp dụng hệ thống chuẩn mực này còn gặp không ít khó khăn. Chẳng hạn, việc chuyển đổi thuật ngữ trong hệ thống chuẩn mực từ tiếng Anh sang tiếng Việt bảo đảm phù hợp với pháp luật và thực tiễn Việt Nam là một thách thức. Một bộ phận kiểm toán viên nhà nước chưa ý thức sâu sắc được giá trị, ý nghĩa, tầm quan trọng của việc áp dụng các chuẩn mực nên chưa sẵn sàng đón nhận và áp dụng. Một số nội dung chuẩn mực kiểm toán chưa được cụ thể hóa trong các hướng dẫn mẫu biểu hồ sơ kiểm toán...
Để hệ thống chuẩn mực kiểm toán được áp dụng toàn diện, hiệu quả hơn nữa, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Đoàn Xuân Tiên cho biết: Kiểm toán Nhà nước đang tăng cường tuyên truyền, làm thay đổi nhận thức của kiểm toán viên nhà nước về bản chất của các chuẩn mực và ý nghĩa của việc áp dụng. Theo đó, hệ thống chuẩn mực kiểm toán được đưa vào chương trình đào tạo và thi các ngạch kiểm toán viên. Bên cạnh đó, việc hướng dẫn phương pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên đánh giá rủi ro và xác định trọng yếu các lĩnh vực kiểm toán cũng đang được đẩy nhanh tiến độ. Các quy trình kiểm toán tiếp tục được rà soát, nghiên cứu, sửa đổi cho phù hợp với hệ thống chuẩn mực kiểm toán; đồng thời cụ thể hóa tối đa các hướng dẫn về chuẩn mực kiểm toán cũng như tăng cường kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện.