Nguyên nhân nhu cầu và giá dầu mỏ giảm mạnh

Giá dầu mỏ biến động đã không còn xa lạ với các quốc gia Trung Đông như việc giá dầu sụt giảm mạnh vào những năm 1980, sau khi xảy ra cuộc khủng hoảng dầu mỏ tại Mỹ. Gần đây, giá dầu thế giới đã giảm 50% so với giữa năm 2014. Các nước Trung Đông như Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất (UAE), Qatar và Kuwait đã dự trữ một khối lượng ngoại tệ lớn nhằm làm dịu các tác động tiêu cực do giá dầu giảm mạnh. Nhiều quốc gia vùng Vịnh cũng bắt đầu đa dạng hóa nền kinh tế của họ để không quá phụ thuộc vào ngành công nghiệp dầu khí, vốn đang gặp rất nhiều khó khăn.

Tuy vậy, ngay cả tại các nước có trữ lượng dầu mỏ dồi dào cũng đang tạm dừng triển khai nhiều dự án thăm dò và khai thác dầu khí. Cụ thể, tháng 6/2015, tập đoàn Royal Dutch Shell đã thông báo tạm dừng kế hoạch xây dựng nhà máy lọc - hóa dầu Al Karaana ở Qatar với lý do là giá năng lượng giảm xuống mức quá thấp nên không có lợi nhuận.

Bất chấp tình trạng giá dầu giảm, cường quốc dầu mỏ Saudi Arabia vẫn không giảm sản lượng dầu thô và tiếp tục sử dụng ngân sách quốc gia để trợ giúp cho ngành công nghiệp then chốt của mình. Tuy vậy, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng cảnh báo vương quốc dầu mỏ này sẽ phải đối mặt với nguy cơ thiếu hụt tài chính khổng lồ do nguồn thu từ dầu mỏ dự kiến sụt giảm khoảng 20%, chưa kể nước này đang phải chi những khoản tiền lớn cho cuộc chiến "hao người tốn của" tại nước láng giềng Yemen.

Đối với Iraq, nơi đã mất gần 1/3 lãnh thổ vào tay các chiến binh của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, tình hình ngày càng nghiêm trọng vì doanh thu từ dầu mỏ - chiếm đến 95% các nguồn tài chính của chính phủ nước này - giảm mạnh. Quốc gia Trung Đông này đã thâm hụt ngân sách khoảng 21,4 tỷ USD chỉ trong tháng 8/2015. Trong khi đó, khu vực tự trị của người Kurd tại Iraq cũng đang đẩy mạnh việc bán dầu, tách rời với chính quyền Iraq. Trước đó, IMF cảnh báo Iraq đang đối mặt với "cú sốc" lớn từ cuộc nổi dậy của IS và giá dầu thế giới giảm mạnh nên rủi ro tài chính là rất cao do các cuộc xung đột vũ trang leo thang, căng thẳng chính trị, sự quản lý yếu kém của chính quyền trung ương, địa phương tại đây. Trong khi đó, giới chuyên gia dầu mỏ quốc tế nhận định Iran đang chuẩn bị để sẵn sàng tái hòa nhập thị trường dầu mỏ toàn cầu, khi các rào cản được dỡ bỏ. Đặc biệt, ngành công nghiệp mỏ dầu của nước này có thể nhanh chóng tăng sản lượng thêm 4 triệu thùng/ngày.

Công ty kiểm toán Moody's (Mỹ) cũng dự báo trong khi nhu cầu dầu mỏ toàn cầu không tăng thì nguồn cung dồi dào của Iran đang chuẩn bị "bơm" ra thị trường có thể đẩy giá dầu xuống thấp hơn nữa. Theo công ty nghiên cứu đầu tư Citi Investment Research (Mỹ), một nguồn cung cấp dầu mỏ lớn là Libya cũng đã giảm đáng kể từ năm 2011 khi cuộc "Cách mạng mùa xuân Arập" xảy ra. Nhưng nếu quốc gia Bắc Phi này có thể đạt được thỏa thuận hòa bình thì sản lượng khai thác dầu mỏ có thể sớm trở lại 1 triệu thùng dầu/ngày.

Trước tình hình trên, Moody's dự báo ngay cả khi giá dầu giảm mạnh, Iraq và Saudi Arabia có thể vẫn muốn tăng sản lượng dầu mỏ của họ nhằm bù đắp cho khoản thiếu hụt ngân sách khổng lồ hơn là duy trì nguồn cung toàn cầu để giữ giá dầu mỏ không giảm xuống thấp hơn. Điều này sẽ tăng thêm sức ép cho 12 quốc gia thành viên của OPEC. Đặc biệt, công ty tư vấn - nghiên cứu hàng đầu thế giới Eurasia dự báo thế giới sẽ thừa nguồn cung cấp dầu mỏ trong năm 2016 và tình trạng này có thể sẽ tiếp tục cho đến cuối năm 2017.