Vậy làm thế nào để vừa đảm bảo được nguồn vật liệu cát đắp nền cho các dự án cao tốc hiện nay đang triển khai ở khu vực vừa kiểm soát được tình trạng khai thác cát lậu, khai thác quá mức gây sạt lở bờ sông… Đây là vấn đề nóng mà các tỉnh khu vực Đồng bằng sông Cửu Long đang gặp phải. Phóng viên TTXVN thực hiện loạt 3 bài viết phản ánh thực trạng cung ứng cát cho các dự án cao tốc đang triển khai; khó khăn mà các địa phương, nhà thầu đang gặp; đưa ra các giải pháp tìm nguồn vật liệu thay thế cho các dự án giao thông của vùng trong tương lai.
Một đoạn cao tốc Cần Thơ - Cà Mau đoạn qua địa bàn Cần Thơ đang được thi công. Ảnh: Thanh Liêm/TTXVN
Bài 1: Hàng trăm km cao tốc nằm chờ
Đồng bằng sông Cửu Long có 4 công trình giao thông trọng điểm quốc gia đang triển khai gồm các dự án cao tốc: Cần Thơ - Cà Mau, Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng, Cao Lãnh - An Hữu, Mỹ An - Cao Lãnh với tổng chiều dài 355 km, tổng vốn đầu tư hơn 82.870 tỷ đồng. Để xây dựng các tuyến đường này, nhu cầu cát đắp nền khoảng 53, triệu m3. Riêng tuyến cao tốc Bắc - Nam phía Đông đoạn Cần Thơ - Cà Mau có chiều dài hơn 110 km, cần 18,1 triệu m3 cát nhưng đến nay cát về công trình còn chậm, thiếu nguồn cát đã làm hạn chế tiến độ thi công trong thời điểm hiện tại.
Mới bố trí được 8% khối lượng cát
Ông Trần Văn Thi, Giám đốc Ban Quản lý dự án Mỹ Thuận (Bộ Giao thông vận tải) cho biết, toàn tuyến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau tiến độ thi công hiện đạt khoảng 9%. Dự án chia làm bốn gói thầu, đoạn Cần Thơ - Hậu Giang một gói thầu, đoạn Hậu Giang - Cà Mau ba gói thầu. Theo ông Thi, khó khăn lớn nhất là giải quyết được nguồn vật liệu để đắp nền, tiến độ dự án đang chậm khoảng ba tháng.
Dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau cần tổng cộng 18,1 triệu m3 cát; trong đó, tỉnh Đồng Tháp đã cam kết cung cấp 7 triệu m3 cát, tỉnh An Giang cũng có văn bản cung cấp 3,3 triệu m3 cát trong năm nay và đã giao 4 mỏ cho dự án. Tỉnh Vĩnh Long có giới thiệu 2 mỏ cát 1, triệu m3, hiện nhà thầu đang khảo sát, đánh giá trữ lượng. Riêng năm 2023, dự án cần khoảng 9,1 triệu m3. Cuối tháng 5 vừa qua, Văn phòng Chính phủ truyền đạt ý kiến Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà giao tỉnh Vĩnh Long cung cấp 2,5 triệu m3, An Giang và Đồng Tháp mỗi tỉnh 3,3 triệu m3 để phục vụ thi công tuyến cao tốc này.
Tuy nhiên, thực tế không được lạc quan như cam kết của các địa phương. Cụ thể, lượng cát được các tỉnh bố trí cho những dự án này đến nay là 1,47 triệu m3, mới đạt 8% so với nhu cầu; trong đó, tỉnh Đồng Tháp giao 400.000 m3 từ nguồn, tăng 50% công suất và đã được nhà thầu tiếp nhận hết. Đồng Tháp cũng giới thiệu thêm 5 mỏ cát khác và hiện các đơn vị thi công đang triển khai thủ tục để tiếp nhận. Còn tại An Giang tuy bố trí được 1,1 triệu m3 thông qua các mỏ Tân Lê Quang, Vạn Hưng Tùng, Trung Hậu - Tổng và Hải Toàn nhưng mới lấy được 100.000 m3 cát thì phải dừng lại vì vướng điều tra, thanh tra.
Ghi nhận trên công trường thi công cao tốc Cần Thơ - Cà Mau, nếu tại các nút giao IC2 (quận Cái Răng, thành phố Cần Thơ), nút giao IC3 (huyện Phụng Hiệp, tỉnh Hậu Giang), mỗi ngày đều có hàng trăm công nhân cùng phương tiện máy móc đang đổ trụ bê tông, ép cọc thì trên khu vực thi công tuyến chính, chỉ lác đác vài xe công trường, công nhân hoàn toàn vắng bóng. Thậm chí, một số vị trí đã được đào hữu cơ nhưng không còn nhận biết được vì cỏ mọc cao che khuất, do không có cát để đắp.
Ông Thi cho biết, hiện nay, nhà thầu đang đào đắp hữu cơ, thi công cầu trong khi vật liệu khó khăn. Toàn tuyến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau có 128 cây cầu, những cầu nằm ở các vị trí thuận lợi đều đang tổ chức thi công.
“Theo chỉ đạo của Bộ Giao thông Vận tải, thời gian này tập trung thi công đường công vụ dọc theo tuyến, các công trình cầu, đặc biệt là cầu lớn để tăng sản lượng giải ngân”, ông Thi nói và cho biết toàn bộ dự án trong năm 2023 được bố trí hơn 7.000 tỷ đồng, đến nay đã giải ngân hơn 66%.
Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang Đồng Văn Thanh cho biết, thực hiện nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư dự án cao tốc Bắc Nam, phía Đông, giai đoạn 2021 – 2025, đoạn Cần Thơ - Cà Mau, đến nay tỉnh bàn giao mặt bằng đạt 99,5%. Đối với dự án thành phần 3 thuộc Dự án cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng, giai đoạn 1, gói thầu số 1 đã khởi công, đơn vị thi công đang đào khuôn đường. Khó khăn của tỉnh hiện nay là nguồn cát thi công. Hiện tỉnh Hậu Giang đã đăng ký làm việc với tỉnh An Giang về giải pháp khai thác cát phục vụ thi công dự án. Riêng gói thầu số 2, chủ đầu tư đang hoàn thiện hồ sơ để khởi công trong tháng 9/2023.
Trong khi đó, tại công trình cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng, đoạn qua thành phố Cần Thơ dài 37 km (vốn đầu tư hơn 9.700 tỷ đồng) cần khoảng 5 triệu m3 cát đắp nền. Một lãnh đạo Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng thành phố Cần Thơ cho biết, hồi đầu năm, Thủ tướng đã chỉ đạo An Giang bố trí cho Cần Thơ - Hậu Giang hai mỏ cát nhưng đến nay chưa được bàn giao. Hiện đơn vị thi công đang đào khuôn đường, lót vải địa kỹ thuật, trong 1-2 tháng tới sẽ cần nguồn cát đắp nền rất lớn.
Cát về công trình vẫn chậm
Tại buổi làm việc của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà với các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long về nguồn cát phục vụ cho các dự án cao tốc diễn ra vào ngày 5/9 ở thành phố Cần Thơ, ông Lê Quyết Tiến, Cục trưởng Cục Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Giao thông Vận tải) cho biết, đối với vật liệu đá, đất tại các mỏ đang khai thác trong khu vực cơ bản đảm bảo đủ trữ lượng, chất lượng cho nhu cầu theo tiến độ các dự án nêu trên.
Đối với cát đắp nền đường, dù hiện nay việc cấp cho một số dự án còn chậm, nhưng đã được các địa phương trong vùng cân đối cơ bản đủ số lượng theo nhu cầu.
Ngoài tỉnh An Giang chưa có phương án cung cấp khoảng 3,7 triệu m3 cho dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau trong năm 2024 thì hai tỉnh Đồng Tháp và Vĩnh Long đã thống nhất và có phương án cung cấp đủ cát đắp nền đường cho dự án này. Đối với với 3 dự án còn lại, gồm Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng, Cao Lãnh - An Hữu và Mỹ An - Cao Lãnh, các địa phương cũng đã có phương án cung cấp cơ bản đủ số lượng cát cho nhu cầu.
Cụ thể, ở dự án cao tốc Cao Lãnh - An Hữu, có tổng nhu cầu cát 3,58 triệu m3 (năm 2023 cần 0,7 triệu m3 và năm 2024 là 2,88 triệu m3) thì tỉnh Tiền Giang và Đồng Tháp đã thống nhất phía Đồng Tháp sẽ bố trí đủ nguồn cho hai dự án thành phần (đoạn Đồng Tháp 16 km, đoạn Tiền Giang 11,43 km). Hiện Đồng Tháp đã bố trí 3 mỏ với tổng trữ lượng 2,9 triệu m3 cát và UBND tỉnh cam kết sẽ điều phối hợp lý nguồn cung ứng từ các mỏ cát đang hoạt động, đảm bảo không để thiếu cát làm ảnh hưởng đến tiến độ của công trình.
Đại diện Bộ Giao thông Vận tải cho rằng, do việc phối hợp giữa các tỉnh trong thủ tục giao mỏ chưa được thống nhất, chưa xác định đủ nguồn cung cho dự án dẫn đến tiến độ các tuyến cao tốc Cần Thơ - Cà Mau, Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng bị chậm tiến độ.
Bộ Giao thông Vận tải đề xuất các tỉnh bổ sung các mỏ cát để thay thế các mỏ tạm dừng, đẩy nhanh những thủ tục giao mỏ cho nhà thầu, hoàn thành các thủ tục để nhà thầu có thể khai thác trong năm 2023; đồng thời căn cứ hướng dẫn của Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn cụ thể trình tự, thủ tục mở mỏ mới để các chủ đầu tư, nhà thầu triển khai thực hiện. Trong khi triển khai thủ tục để khai thác các mỏ mới, Bộ Giao thông Vận tải cũng đề nghị hai tỉnh An Giang, Đồng Tháp rà soát để nâng công suất khai thác 50% theo Nghị quyết số 133/NQ-CP của Chính phủ về việc áp dụng cơ chế đặc thù để nâng công suất các mỏ đang khai thác. Số cát này chỉ cung cấp cho các dự án giao thông trọng điểm.
Theo UBND tỉnh Đồng Tháp, tổng số giấy phép khai thác khoáng trên địa bàn tỉnh đến ngày 30/6/2023 là 14 giấy phép, với tổng khối lượng cát được khai thác 6 tháng đầu năm 2023 là hơn 972.500 m3. Tổng trữ lượng cát được phê duyệt còn lại của 14 giấy phép đang khai thác hiện nay là 25,18 triệu m3. Từ sau ngày 30/6/2023, trữ lượng cát được phê duyệt này đã giảm còn 21,59 triệu m3. Tổng công suất cho phép khai thác cát của 14 giấy phép là 5,655 triệu m3/năm.
Năm 2023, nhu cầu về cát của tỉnh Đồng Tháp khoảng 19,9 triệu m3 (chưa kể cung ứng cho cao tốc ngoài tỉnh). Đồng Tháp đang cố gắng cung cấp cát cho công trình cao tốc Cao Lãnh - An Hữu và Mỹ An - Cao Lãnh với 6,6 triệu m3 (riêng năm 2023 là 0,7 triệu m3); cao tốc Cần Thơ - Hậu Giang và Hậu Giang - Cà Mau là 7 triệu m3 (riêng năm 2023 là 3,3 triệu m3).
Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Phạm Thiện Nghĩa cho biết, tỉnh đã cung cấp cho công trình xây dựng đường cao tốc Cần Thơ - Hậu Giang và Hậu Giang - Cà Mau được 1,9 triệu m3 cát. UBND tỉnh Đồng Tháp đang rà soát một số mỏ cát để tính toán, cung ứng đủ 5,1 triệu m3 cát còn lại cho cao tốc Cần Thơ - Hậu Giang và Hậu Giang - Cà Mau theo yêu cầu của Trung ương.
Đối với An Giang, ông Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch UBND tỉnh cho biết, thực hiện kết luận thanh tra của Thanh tra Chính phủ, UBND tỉnh An Giang đã thu hồi giấy phép khai thác đối với 6 mỏ cát với trữ lượng khoảng 4,5 triệu m3 và khu mỏ của Công ty cổ phần Đầu tư Trung Hậu - Tổng đã dừng hoạt động. Do đó, trước mắt An Giang không thể đảm bảo nguồn cát theo khối lượng đã phân bổ; trong đó, dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau thiếu gần 2 triệu m3 cát còn dự án cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng thiếu khoảng 2,2 triệu m3.
Để giải quyết vướng mắc này, tỉnh An Giang đã có văn bản đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn phục hồi giấy phép đối với 6 khu mỏ nói trên để tiếp tục khai thác, cung ứng cát cho các dự án cao tốc.
Bài 2: Cát không thiếu nhưng điều phối yếu